Người
dịch: Phạm Gia Minh
 |
| Giáo sư David Shambaugh |
Ván bài cuối
cùng của ĐCS Trung Quốc đã bắt đầu khi mà những biện pháp tàn nhẫn của Tập Cận
Bình chỉ có thể đưa đất nước tiến gần tới tình huống nguy kịch.
Hôm thứ năm tuần này Đại hội Đại
biểu Nhân dân Toàn quốc thường niên vừa nhóm họp theo nghi thức đã trở nên quen
thuộc. Ước chừng 3 000 đại biểu “ được bầu chọn” trên khắp mọi miền đất nước –
từ những nhóm thiểu số trang phục sặc sỡ tới các tỷ phú lịch lãm sẽ gặp mặt
trong thời gian một tuần để thảo luận về tình hình đất nước và dường như điều
này tạo ra ấn tượng rằng họ đang tham gia vào đời sống chính trị của quốc gia.
Một số người nhìn nhận cuộc tụ họp
đầy ấn tượng này là một chỉ dấu cho sức mạnh của hệ thống chính trị Trung Quốc,
tuy nhiên thực chất nó lại che dấu những điểm yếu nghiêm trọng. Các chiêu trò
chính trị ở Trung Quốc xưa nay thường được ngụy trang dưới lớp vỏ đầy kịch tính
với những sự kiện dàn dựng trên sân khấu cho thấy dường như Quốc hội trao quyền
lực bền vững cho ĐCS Trung Quốc. Cán bộ nhà nước cũng như dân thường đều biết
rằng họ phải tuân thủ những nghi thức đó, tức là phải vui vẻ tham gia và nhắc
lại như vẹt các khẩu hiệu chính thức. Lối hành xử như vậy ở Trung Quốc có cái
tên là "biểu thái" (biaotai – biểu lộ thái độ), thực ra nó có
ý nghĩa chỉ hơn một chút hành động phục tùng mang tính tượng trưng.
Nếu không để ý tới vẻ bên ngoài thì
về thực chất ĐCS Trung Quốc đang rất suy yếu và không ai biết điều này hơn
chính Đảng. Con người đầy quyền lực của Trung Hoa - Tập Cận Bình đang hy vọng
rằng các biện pháp trừng trị thẳng tay bất đồng chính kiến và tham nhũng sẽ
giúp chống đỡ một sự sụp đổ vai trò lãnh đạo của Đảng. Tập Cận Bình xác
định rằng phải tránh trở thành một Gorbachov của Trung Hoa bởi lẽ Gorbachov đã
điều hành sự tan rã của Đảng CS LX. Thế nhưng thay vì trở thành nhân vật tương
phản với Gorbachov, Tập Cận Bình kết cục có thể lại tạo ra cùng một hậu quả. Sự
chuyên quyền của họ Tập gây sang chấn nghiêm trọng toàn bộ hệ thống xã hội
Trung Quốc và đang đưa đất nước tới gần tình huống nguy kịch.
Dự đoán sự ra đi của các chế độ
chuyên chế luôn là việc đầy rủi ro, phi phỏng. Một số chuyên gia Phương Tây
nhìn trước sự sụp đổ của Liên Xô trước khi nó xảy ra vào năm 1991; tuy nhiên
CIA lại hoàn toàn bỏ qua việc này. Sự tan rã của các quốc gia cộng sản Đông Âu
hai năm trước đó cũng đã từng bị chế nhạo như một suy nghĩ mơ mộng của những kẻ
chống cộng cho tới khi việc này trở thành hiện thực. Các cuộc “cách mạng màu”
trong thời kỳ hậu Liên Xô ở Gruzia, Ucrain và Kyrgyzstan từ năm 2003 tới 2005
cũng như cuộc nổi dậy mùa Xuân Ả Rập năm 2011 đều bùng nổ ngoài mọi dự đoán.
Các nhà quan sát tình hình Trung
Quốc đang rất để ý tới những dấu hiệu có tính chất làm lộ chân tướng mục ruỗng
và suy đồi của chế độ đang diễn ra kể từ khi xảy ra sự kiện trên quảng trường
Thiên An Môn năm 1989, khi mà chế độ đã trên bờ suy vong. Từ thời điểm đó đến
nay một số nhà Trung Hoa học đã đánh cược uy tín nghề nghiệp của mình khi khẳng
định rằng sự sụp đổ của ĐCS Trung Quốc trong vai trò lãnh đạo là không thể
tránh khỏi. Những người khác thì tỏ ra thận trọng hơn, trong đó có tôi. Thế
nhưng thời thế ở Trung Quốc đã thay đổi và những phân tích của chúng ta cũng
cần bám sát thời cuộc.
Ván bài cuối cùng với sự lãnh đạo
của ĐCS Trung Quốc đã bắt đầu, tôi tin là như vậy và điều này đã tiến triển xa
hơn cái mức mà nhiều người suy nghĩ. Tất nhiên chúng ta không biết con đường đi
từ nay cho tới khi nó kết thúc sẽ có hình dạng ra sao. Có thể nó sẽ rất không
ổn định và lộn xộn nhưng cho tới khi hệ thống bắt đầu tháo gỡ các nút thắt một
cách rõ ràng,rành mạch thì các yếu tố nội tại vẫn tiếp tục đóng vai trò và vì
vậy chúng sẽ ảnh hưởng tới bộ mặt của sự ổn định.
Sự cầm quyền của ĐCS Trung Quốc khó
có thể kết thúc một cách êm ả. Một sự kiện đơn lẻ khó có thể gây nên sự khép
lại hòa bình của một chế độ. Điều dễ xảy ra hơn đó là sự ra đi của nó sẽ kéo
dài, hỗn độn và bạo lực. Tôi không loại trừ khả năng Tập Cận Bình bị hạ bệ
trong cuộc tranh giành quyền lực hoặc bởi một cú đảo chính cung đình (un coup
d’état). Chiến dịch chống tham nhũng hăng hái của họ Tập đã trở thành tiêu điểm
tuần này của Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc cho thấy ông đang dùng quá đà
sở đoản của mình và chọc tức một cách sâu sắc các cử tri là những nhân vật chủ
chốt trong Đảng, Nhà nước, quân đội và giới kinh doanh.
Người Trung Hoa có câu ngạn ngữ, waiying,
neiruan- ngoài cứng, trong mềm. Tập Cận Bình là một nhà lãnh đạo quả thực
là mạnh mẽ, tràn đầy sức thuyết phục và tự tin. Thế nhưng nhân cách cứng rắn đó
lại đi ngược với hệ thống Đảng và chính trị vốn hết sức mong manh trong nội bộ.
Chúng ta hãy cùng xem xét 5 dấu hiệu có tính thuyết phục thể hiện tính dễ tổn
thương của chế độ và yếu kém của hệ thống Đảng CS Trung Quốc.
Thứ nhất, giới tinh hoa của nền kinh tế Trung Quốc đang đặt một chân
bên ngoài cửa nhà và họ luôn sẵn sàng rời bỏ hàng loạt nếu như hệ thống thực sự
bắt đầu sụp đổ. Năm 2014 Viện nghiên cứu Hurun ở Thượng hải chuyên theo dõi vấn
đề người giàu Trung Quốc đã kết luận rằng 64% người có của Trung Quốc đã di cư
hoặc đang lên kế hoạch di cư khỏi Trung Quốc. Người giàu Trung Quốc gửi con cái
đi học ở nước ngoài với con số kỷ lục (bản thân sự việc này đã là một cáo trạng
về chất lượng của hệ thống Đại học Trung Quốc).
Ngay trong tuần này báo chí đăng tin
các đặc vụ Liên bang đã lục soát một số địa điểm ở Nam California nơi mà chính
quyền Mỹ khẳng định rằng chúng có liên quan tới loại hình kinh doanh du lịch
đạt giá trị nhiều triệu USD nhằm đưa hàng ngàn sản phụ Trung Quốc sang sinh con
tại Mỹ để rồi sau đó quay trở lại Trung Quốc với đứa con là công dân Hoa Kỳ.
Người giàu Trung Quốc còn mua bất
động sản ở nước ngoài ở quy mô và mức giá kỷ lục, họ chuyển tài sản ra nước
ngoài, thường là những nơi được coi là dễ trốn thuế và mượn các công ty làm
bình phong.
Trong khi đó, Bắc kinh đang nỗ lực
đưa về nước số lượng lớn những kẻ chạy trốn mang tiền ra sống ở nước ngoài. Một
khi mà giới tinh hoa của đất nước – trong đó có nhiều đảng viên CS rời bỏ tổ
quốc với số lượng lớn thì chính nó đã cho thấy dấu hiệu xác đáng về sự mất lòng
tin vào chế độ và tương lai của đất nước.
Thứ hai, khi lên cầm quyền năm 2012 Tập Cận Bình đã mạnh mẽ tăng
cường làn sóng trấn áp chính trị vốn đã được khởi động từ năm 2009 trên khắp
Trung Quốc. Mục tiêu hay đối tượng được ngắm tới là báo chí, truyền thông xã
hội, phim ảnh, văn hóa - nghệ thuật, các nhóm tôn giáo, Internet, các nhà trí
thức, người Tây Tạng và Uighur, những nhân vật bất đồng chính kiến, luật sư,
các tổ chức phi chính phủ, sinh viên Đại học và lĩnh vực sách giáo khoa. Ban
chấp hành Trung ương ĐCS đã ra một chỉ thị hà khắc được biết tới dưới cái tên
Văn kiện số 9 phổ biến trong toàn hệ thống ĐCS từ trên xuống dưới năm 2013, yêu
cầu mọi đơn vị phải truy tìm cho ra những biểu hiện tán đồng “ các giá trị
phổ quát của phương Tây “ dù còn manh nha, đó là nền dân chủ pháp trị,
xã hội dân sự, tự do báo chí và trào lưu Tự do mới trong kinh tế (Neoliberal
Economics).
Một nhà nước yên ổn và tự tin sẽ
không phải tiến hành trấn áp, cấm đoán như vậy. Đó chính là triệu chứng của sự
bất an và lo sợ của lãnh đạo ĐCS.
Thứ ba, cho dù nhiều người trung thành với chế độ vẫn hành động xu
thời nhưng khó bỏ qua những biểu hiện giả tạo mang tính diễn kịch đang lan khắp
bộ máy chính trị trong mấy năm gần đây.
Mùa hè vừa qua, tôi là một trong số
ít khách ngoại quốc (và cũng là người Mỹ duy nhất) tham dự cuộc hội thảo về “
Giấc mơ Trung Hoa” theo luận thuyết của Tập Cận Bình tại một cơ quan nghiên cứu
của ĐCS Trung Quốc ở Bắc kinh. Chúng tôi ngồi suốt hai ngày, đầu óc bị tê liệt
vì phải nghe liên tục hơn hai chục học giả của Đảng đọc tham luận, tuy nhiên bộ
mặt của những người thuyết trình đều lạnh lùng vô cảm, ngôn ngữ cơ thể cho thấy
một sự cứng nhắc và nỗi ngán ngẩm của họ rất dễ cảm nhận được từ bên ngoài. Họ
làm ra vẻ phục tùng Đảng và những câu thần chú cuối cùng của lãnh đạo nhưng rõ
ràng là công tác tuyên truyền đã mất hiệu lực cho nên Hoàng đế bây giờ chẳng
còn y phục trên người.
Tháng 12, tôi trở lại Bắc kinh để dự
cuộc hội thảo của trường Đảng trung ương, một định chế cao nhất của ĐCS trong
việc đưa ra những chỉ đạo mang tính học thuyết. Và một lần nữa các quan chức
cao cấp nhất của đất nước cùng các chuyên gia về chính sách đối ngoại lại đọc
thuộc lòng kho khẩu hiệu, chính xác tới từng từ. Có lần trong bữa trưa, tôi ghé
thăm gian hàng sách của trường, một địa chỉ dừng chân quan trọng để biết các
cán bộ lãnh đạo Trung Quốc ngày nay được đào tạo điều gì. Những cuốn tuyển tập
trên giá sách từ “các tác phẩm chọn lọc của Lê Nin” tới hồi ký của cựu ngoại
trưởng Hoa Kỳ Condoleezza Rice và trên bàn ngay cửa ra vào, những cuốn sách nhỏ
của Tập Cận Bình quảng bá cho chiến dịch của ông ta về “ Công tác quần chúng” -
hay mối liên hệ giữa Đảng với nhân dân được xếp cao chất ngất. Tôi hỏi, “ sách
này bán thế nào ?” Cô bán hàng trả lời “ Ô, không bán được nhiều, chúng tôi lại
mang chúng đi ấy mà”“. Độ cao của chồng sách đã cho thấy khó có thể tin được
cuốn sách đó thu hút độc giả.
Thứ tư, nạn tham nhũng làm thối nát bộ máy ĐCS, chính quyền và
quân đội cũng đã thâm nhập vào toàn bộ xã hội Trung Quốc ngày nay. Chiến dịch
chống tham nhũng của Tập Cận Bình kéo dài được lâu và cũng khốc liệt hơn những
đợt trước đây nhưng không một chiến dịch nào có khả năng loại trừ vấn nạn này
vì nó đã bắt rễ một cách ngoan cố vào hệ thống độc Đảng, vào mạng lưới người
bảo trợ - khách hàng (mang tính Mafia – ND) và một nền kinh tế hoàn toàn thiếu
vắng sự minh bạch cùng một bộ máy truyền thông do Nhà nước quản lý không mang
tính thượng tôn Pháp luật.
Hơn thế nữa, chiến dịch chống tham
nhũng, hối lộ của Tập Cận Bình được đưa ra nhằm thanh lọc có lựa chọn, chủ yếu
nhắm vào các đồng sự và chiến hữu của cựu Chủ tịch Trung Quốc Giang Trạch Dân.
Năm nay đã 88 tuổi họ Giang vẫn được đánh giá như Thái thượng Hoàng trong nền
chính trị Trung Quốc. Truy quét mạng lưới đặt dưới sự bảo trợ của họ Giang
trong khi ông ta còn sống là một sự mạo hiểm lớn đối với Tập Cận Bình, đặc biệt
là khi ông có vẻ chưa tập hợp được phe phái gồm những chiến hữu trung thành tới
mức đủ mạnh để củng cố quyền lực. Một vấn đề khác nữa là Tập Cận Bình là con
trai của thế hệ đầu tiên các nhà cách mạng Trung Quốc, là một trong những “
Thái tử “ cho nên các mối liên hệ chính trị của ông ta chủ yếu được mở rộng đối
với các “ Thái tử” khác. Thế hệ thứ 2 này đang bị xỉ vả công khai hiện nay ở
Trung Quốc.
Cuối cùng, nền kinh tế Trung Quốc dưới con mắt của phương Tây là một
cỗ xe Gia Ga nát không thể dừng lại (thần thoại Ấn độ có chuyện chiếc xe chở vị
Thánh tên Giaganat diễu trên phố và những người cuồng tín thường đổ xô vào xe
để xe cán chết – ý bóng chỉ lực lượng khủng khiếp đi đến đâu gây chết chóc đến
đó – ND). Nền kinh tế đó đang bị sa lầy trong một chuỗi những cái bẫy mang tính
hệ thống mà không dễ thoát ra. Tháng 11/2013 Tập Cận Bình chủ tọa Hội nghị
Trung ương 3 ĐCS Trung Quốc, Hội nghị đã công bố những chương trình cải cách
kinh tế đồ sộ nhưng cho tới nay chúng vẫn còn nằm yên trên bệ phóng. Vâng, các
khoản chi cho tiêu dùng có tăng, nạn thảm đỏ có giảm cùng với một số cải cách
thuế được thực hiện nhưng nhìn chung các mục tiêu đầy tham vọng của Tập Cận
Bình đã chết yểu. Chương trình cải cách đã thách thức các nhóm lợi ích hùng
mạnh, cố thủ ở nơi thâm căn cố đế - đó là những doanh nghiệp nhà nước và đội
ngũ quan chức Đảng ở địa phương và họ đã không úp mở ngăn cản việc thực thi cải
cách.
Năm vết rạn nứt hiển hiện và ngày
một gia tăng trong hệ thống quản lý Trung Quốc chỉ có thể khắc phục thông qua
cải cách chính trị. Cho tới khi và chỉ khi Trung Quốc nới lỏng việc quản lý hà
khắc hệ thống chính trị, quốc gia này mới có thể trở nên một xã hội sáng tạo và
một nền “kinh tế tri thức” như mục tiêu cải cách mà Hội nghị trung ương 3 đã
đặt ra. Chính hệ thống chính trị hiện nay mới là trở ngại chủ yếu đối với các
cải cách chính trị và xã hội Trung Quốc. Nếu như Tập Cận Bình và các lãnh đạo
ĐCS Trung Quốc không nới lỏng sự kìm kẹp thì họ chắc chắn sẽ phải đối mặt với
số phận mà họ không mong muốn.
Trong mấy thập niên sau khi Liên Xô
tan rã, giới lãnh đạo của Trung Quốc luôn bị ám ảnh bởi sự sụp đổ của người
đồng chí cộng sản khổng lồ này. Hàng trăm bài phân tích của giới nghiên cứu
Trung Quốc đã mổ xẻ các nguyên nhân dẫn tới sự tan rã đó.
“Giấc mơ Trung Hoa” của Tập Cận Bình
trên thực tế đang cố gắng tránh cơn ác mộng Liên Xô. Vài tháng trước nhiệm kỳ
lãnh đạo của mình, họ Tập đã có một bài phát biểu nội bộ về sự sụp đổ của Liên
Xô, lên án sự phản bội của Gorbachov và cho rằng Moscow thiếu “ một người đàn
ông đích thực” có khả năng chống lại người lãnh đạo cuối cùng mang tư tưởng cải
tổ đó. Làn sóng đàn áp do Tập Cận Bình khởi xướng và chỉ đạo hiện nay cho thấy
ông ta chống lại đường lối cải tổ và minh bạch kiểu Gorbachov. Thay vì cởi mở,
Tập Cận Bình lại tăng cường kiểm soát tư tưởng, nền kinh tế và cả những đối thủ
cạnh tranh trong nội bộ Đảng.Tuy vậy phản công và đàn áp chưa phải là lựa chọn
duy nhất của họ Tập.
Những người tiền nhiệm của ông
ta như Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào lại rút ra những bài học rất khác từ sự
sụp đổ của Liên Xô. Từ năm 2000 tới 2008 họ đã thể chế hóa một số chủ trương
nhằm nới lỏng và cởi mở hệ thống cùng với việc thực hiện cải cách chính trị một
cách thận trọng và có giới hạn. Họ đã củng cố các cấp ủy ở địa phương và đưa
vào thử nghiệm việc bầu vị trí bí thư Đảng với nhiều ứng viên. Hai ông cũng đã
thâu nạp nhiều doanh nhân và trí thức vào Đảng, mở rộng hiệp thương giữa Đảng
và các nhóm ngoài Đảng đồng thời làm cho các biên bản họp Bộ chính trị thêm
minh bạch. Họ đã cải thiện cơ chế phản hồi trong Đảng, thực thi nhiều hơn các
tiêu chí tuyển chọn nhân tài để đánh giá và đề bạt, thiết lập hệ thống đào tạo
ủy nhiệm cán bộ trung cấp cho toàn bộ 45 triệu người được quy hoạch nguồn. Các
ông cũng đã làm cho có hiệu lực những quy chế về hưu trí, luân chuyển công chức
và sĩ quan quân đội 2 năm một lần.
Trên thực tế họ Giang và họ Hồ đã
suy nghĩ để quản lý sự thay đổi thay vì chống lại nó. Tuy nhiên Tập Cận Bình
không chấp nhận một điểm nào cả. Kể từ năm 2009 (khi mà nhà lãnh đạo có đầu óc
cởi mở trước đây là Hồ Cẩm Đào đã thay đổi đường lối và bắt đầu chính sách khẩn
cấp), chính quyền Trung Quốc ngày càng trở nên bất an nên đã cho ngừng thực thi
các cải cách chính trị (trừ việc cải cách đào tạo cán bộ). Những cải cách này
đã được một thủ túc chính trị của Giang Trạch Dân đạo diễn, đó là Phó Chủ tịch
Trung Quốc Tằng Khánh Hồng (Zeng Qinghong). Ông này đã nghỉ hưu từ 2008 nhưng
hiện đang bị nghi vấn tham nhũng trong chiến dịch “ đả hổ diệt ruồi “ của họ
Tập. Điều này cho thấy Tập Cận Bình thù địch với các biện pháp cải cách nhằm
giảm nhẹ con bệnh của một hệ thống đang đổ nát.
Một vài chuyên gia cho rằng chiến
thuật tàn nhẫn của họ Tập sẽ báo trước một xu hướng cải cách cởi mở hơn trong
những năm sau này trong nhiệm kỳ của ông. Riêng tôi thì không đồng tình bởi lẽ
nhà lãnh đạo này và chế độ của ông ta luôn quan niệm chính trị là một cuộc chơi
có tổng bằng 0 (tức là hoặc thắng hoặc thua chứ không có tình thế cả hai cùng
thắng Win- Win – ND). Do vậy nới lỏng sự quản lý theo họ, chắc chắn sẽ là một
bước tiến tới sự sụp đổ của cả hệ thống trong đó có họ.
Họ còn có quan điểm theo thuyết âm
mưu cho rằng Hoa Kỳ đang nỗ lực hành động nhằm lật đổ sự lãnh đạo của ĐCS Trung
Quốc. Do vậy không có chỉ dấu nào cho thấy những cải cách sẽ quay trở lại ở
Trung Quốc.
Chúng ta không thể đoán trước khi
nào thì chủ nghĩa cộng sản ở Trung Quốc sẽ sụp đổ nhưng cũng không khó để kết
luận rằng chúng ta đang làm chứng cho giai đoạn cuối cùng của nó. ĐCS Trung
Quốc đứng thứ 2 trên thế giới về thời gian cầm quyền (chỉ sau có Bắc Triều
Tiên) và không có đảng chính trị nào có thể cầm quyền mãi.
Nhìn về phía trước, những nhà quan
sát Trung Quốc cần phải tập trung sự chú ý vào các công cụ của chế độ phục vụ
việc cai trị và những người được giao phó sử dụng các công cụ đó. Một số lớn
công dân và đảng viên CS Trung Quốc đã lựa chọn bằng đôi chân để rời bỏ tổ quốc
hoặc thể hiện hành động giả dối của mình bằng cách làm ra vẻ tuân thủ các chỉ
thị của Đảng.
Chúng ta cần quan sát cái ngày mà
những nhân viên tuyên truyền của chế độ và bộ máy an ninh nội bộ sẽ trở nên
không nghiêm chỉnh hoặc lỏng lẻo trong việc thực thi các lệnh của Đảng - thảng
hoặc khi mà họ bắt đầu trở nên đồng cảm với những kẻ bất đồng chính kiến như
nhân viên an ninh Đông Đức trong cuốn phim “ Những cuộc đời của người khác”
khi anh này thông cảm với chính đối tượng bị theo dõi của mình.
Một khi sự thấu cảm của con người đã
manh nha chiến thắng bộ máy cầm quyền cứng nhắc, giáo điều thì ván bài cuối
cùng của chủ nghĩa cộng sản Trung Quốc mới thực sự bắt đầu.
Thăng
long- Hà nội 8 tháng 3 /2015.
Phạm
Gia Minh dịch từ Wall Street Journal
số ra ngày 6/3/2015
The Coming Chinese Crackup
Wall Street Journal (WSJ 6-3-14)
Wall Street Journal (WSJ 6-3-14)
Nguồn: viet-studies.info
Quảng Cáo
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire