Thời khắc quyết định của Venezuela

Phạm Nguyên Trường dịch

Tổng thống Venezuela Maduro

Cuộc khủng hoảng ở Venezuela đang chuyển động không ngừng nghỉ, từ thảm hoạ đến không thể tưởng tượng nổi. Cảnh nghèo đói, đau khổ và tàn phá đã đạt đến điểm mà cộng đồng quốc tế phải suy nghĩ lại về những biện pháp giúp đỡ.

Hai năm trước, tôi đã cảnh báo nạn đói đang tiến vào Venezuela, tương tự như Holomodor ở Ukraine trong những năm 1932-1933. Ngày 17 tháng 12, tờ The New York Times đưa lên trang nhất những bức ảnh về thảm hoạ do chính con người gây ra.

Tháng 7, tôi mô tả tính chất có một không hai của thảm hoạ kinh tế ở Venezuela, bằng cách trưng ra sự sụp đổ về sản lượng, thu nhập, mức sống và chăm sóc y tế. Có lẽ số liệu thống kê mà tôi trích dẫn làm người choáng váng nhất là lương tối thiểu (lương của người công nhân trung bình) được đo bằng số calorie từ những món ăn rẻ nhất đã giảm từ 52.854 calo/ngày vào tháng 5 năm 2012 xuống còn 7.005 calo/ngày vào tháng 5 năm 2017 (tức là giảm 7,5 lần trong vòng 5 năm – ND) - không đủ để nuôi một gia đình gồm 5 nhân khẩu.

Tỷ lệ lạm phát của Venezuela vượt qua 220%, theo Viện Johns Hopkins. Đồng 100 bolivar - chỉ trị giá 0,04 đô la vào cuối năm ngoái.

Từ đó trở đi, các điều kiện ngày càng xấu đi nhanh chóng. Tháng trước, lương tối thiểu đã giảm xuống chỉ còn 2.740 calo/ngày. Protein còn được cung cấp ít hơn nữa. Tất cả các loại thịt đều khan hiếm đến nỗi giá một kg trên thị trường còn cao hơn lương tối thiểu trong một tuần.

Điều kiện y tế cũng đã và đang xấu đi, đấy là do thiếu dinh dưỡng và quyết định của chính phủ không cung cấp sữa bột cho trẻ sơ sinh, không cung cấp vắc xin phòng các bệnh truyền nhiễm, thuốc chữa AIDS, ghép tạng, ung thư và bệnh nhân chạy thận và không cung cấp cho các bệnh viện thông thường nữa. Kể từ ngày 1 tháng 8, giá của một đô la Mỹ đã tăng thêm một chục lần, và từ tháng 9, lạm phát cao hơn 50%/ tháng.

Theo số liệu của OPEC, sản lượng dầu của nước này đã giảm 16% kể từ tháng 5, tức là giảm hơn 350.000 thùng/ngày. Nhằm ngăn chặn đà suy giảm, chính phủ của Tổng thống Nicolás Maduro đã không biết làm gì ngoài việc bắt giữ 60 nhà quản lý cao cấp của công ty dầu quốc khí doanh PDVSA và bổ nhiệm Bộ trưởng Quốc phòng chẳng có kinh nghiệm gì trong lĩnh vực này làm tổng giám đốc.

Không những không thực hiện những bước đi nhằm chấm dứt cuộc khủng hoảng nhân đạo, mà chính phủ còn sử dụng cuộc khủng hoảng để thắt chặt quyền kiểm soát về chính trị. Trong khi từ chối những khoản trợ giúp, thì chính phủ nước này lại dành nguồn lực để mua các hệ thống kiểm soát đám đông, do Trung Quốc sản xuất, nhằm ngăn cản các cuộc biểu tình của dân chúng.

Nhiều nhà quan sát bên ngoài tin rằng nền kinh tế xấu đi thì chính phủ sẽ mất quyền lực. Nhưng, phe đối lập chính trị có tổ chức hiện yếu hơn so với hồi tháng 7, mặc dù đã có những nỗ lực ngoại giao to lớn. Sau đó, chính phủ đã thành lập Hội đồng Lập hiến không phù hợp với hiến pháp với đầy đủ quyền lực, xóa tên ba đảng đối lập chính, sa thải các thị trưởng dân cử và đại biểu được bầu và làm giả kết quả ba cuộc bầu cử.

Với tất cả các giải pháp hoặc không thực tế, không khả thi, hoặc không thể chấp nhận, hầu hết người dân Venezuela đều muốn một deus ex machina (vị thần từ trên trời rơi xuống – ND) để cứu họ thoát khỏi tình trạng bi thảm này. Kịch bản tốt nhất là các cuộc bầu cử tự do và công bằng để bầu ra chính phủ mới. Đây là Kế hoạch A để cho phe đối lập Venezuela tổ chức xung quanh Mesa de la Unidad Democratica (Liên minh bàn tròn Thống nhất Dân chủ), và đang được người ta tìm kiếm trong các cuộc đàm phán ở Cộng hòa Dominica.

Nhưng không thể tin được là chế độ sẵn sàng để cho hàng triệu chết đói nhằm nắm giữ quyền lực lại sẵn sang trao quyền trong các cuộc bầu cử tự do. Ở Đông Âu trong những năm 1940, các chế độ Stalinist đã củng cố được quyền lực mặc dù bị thua trong các cuộc bầu cử. Sự kiện là, chỉ trong năm 2017, chính phủ Maduro đã giả mạo kết quả ba cuộc bầu cử và đã ngăn cản không cho các đảng phái mà chính phủ đang đàm phán tham gia tranh cử, bất chấp sự quan tâm của cộng đồng quốc tế - cho thấy rằng các cuộc bầu cử trong tương lai sẽ không thành công.

Một cuộc đảo chính quân sự do các lực lượng trong nước tiến hành nhằm khôi phục lại chính quyền hiến định là phương án không dễ chịu đối với nhiều chính trị gia dân chủ , vì họ sợ rằng sau đó binh lính có thể không trở về doanh trại. Quan trọng hơn, chế độ của Maduro là chế độ độc tài quân sự, các sĩ quan đang nắm giữ nhiều cơ quan của chính phủ. Các sĩ quan cấp cao của Lực lượng Vũ trang đã suy thoái đến tận xương tủy, dính líu với buôn lậu suốt nhiều năm liền, phạm tội về tiền bạc và mua sắm, buôn bán ma túy và giết người mà không qua xét xử, tỷ lệ những vụ giết người như thế trên đầu người cao gấp ba lần so với tỷ lệ ở Philippin thời Rodrigo Duterte. Nhiều sĩ quan cao cấp tử tế đã bỏ nước ra đi.

Những biện pháp trừng phạt theo mục tiêu, do Văn phòng Quản lý Tài sản Nước ngoài của Hoa Kỳ (US Office of Foreign Assets Control - OFAC) điều hành, đang làm cho nhiều kẻ cai trị ở Venezuela đau khổ. Tuy nhiên, với hàng chục ngàn người có thể tránh được cái chết và hàng triệu người tị nạn Venezuela nữa phải ra đi trước khi lệnh trừng phạt mang lại hiệu quả mong muốn, thì phải coi những biện pháp này là quá chậm, đấy là nói trong trường hợp tốt nhất. Còn trong trường hợp xấu nhất, những biện pháp này sẽ chẳng có tác dụng gì. Xét tới cùng, những biện pháp trừng phạt đó đã không dẫn tới thay đổi chế độ ở Nga, Bắc Triều Tiên hay Iran.

Chỉ còn biện pháp can thiệp quân sự quốc tế, giải pháp làm cho đa số chính phủ các nước Mỹ Latin sợ hãi, vì trong quá khứ từng có những hành động hiếu chiến nhằm chống lại quyền lợi quốc gia của họ, đặc biệt là ở Mexico và Trung Mỹ. Nhưng đây có thể là phép loại suy sai lầm. Xét cho cùng, Simón Bolívar đã giành được danh hiệu Người Giải Phóng của Venezuela do có cuộc xâm lăng năm 1814 được Nueva Granada (hiện nay là Colombia) tổ chức và tài trợ. Trong giai đoạn 1940 đến 1944, Pháp, Bỉ, và Hà Lan không thể giải thoát khỏi chế độ áp bức nếu không có hành động quân sự quốc tế.

Hàm ý là rõ ràng. Tình hình Venezuela đang trở nên không thể tưởng tượng được, cần phải xét đến những giải pháp phi thường. Quốc hội được được bầu một cách hợp lệ, với phe đối lập chiếm tới 2/3 số ghế, đã bị Tòa án Tối cao được bổ nhiệm một cách vi hiến pháp tước đoạt quyền lực một cách vi hiến. Còn quân đội thì sử dụng sức mạnh để đàn áp các cuộc biểu tình và buộc nhiều nhà lãnh đạo, trong đó có các thẩm phán Tòa án Tối cao do Quốc hội bầu vào tháng 7, phải lưu vong.

Các nhà chức trách Venezuela đã cố gắng ngăn chặn các cuộc biểu tình chống chính phủ bằng cách bắt giữ các nhà lãnh đạo phe đối lập gồm: Leopoldo Lopez, Antonio Ledezma và Henrique Capriles.

Khi tìm giải pháp, tại sao lại không xem xét giải pháp sau đây: Quốc hội có thể luận tội Maduro và phó tổng thống Tareck El Aissami, một kẻ buôn lậu ma túy, đang bị OFAC trừng phạt và bị chính phủ Hoa Kỳ tịch thu hơn 500 triệu USD. Quốc hội có thể bổ nhiệm chính phủ mới và đến lượt mình, chính phủ này có thể yêu cầu giúp đỡ về quân sự từ liên minh các nước có thiện chí, trong đó có các nước Mỹ Latin, Bắc Mỹ và các nước ở châu Âu. Lực lượng này sẽ giải phóng Venezuela, tương tự như người Canada, người Úc, người Anh và người Mỹ giải phóng Châu Âu trong những năm 1944-1945. Gần hơn, sẽ tương tự như Hoa Kỳ đã giải phóng Panama khỏi chính phủ áp bức của Manuel Noriega, dẫn tới chế dân chủ và kinh tế phát triển nhanh nhất ở Mỹ Latin.

Theo luật pháp quốc tế, không có sự kiện nào trong đó cần phải được Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thông qua (Nga và Trung Quốc có thể phủ quyết), vì lực lượng quân sự sẽ được mời bởi chính phủ hợp pháp đang tìm sự ủng hộ nhằm duy trì bản hiến pháp của đất nước. Lựa chọn như thế thậm chí có thể thúc đẩy triển vọng của các cuộc đàm phán đang diễn ra ở Cộng hòa Dominica.

Vụ sụp đổ của Venezuela không có lợi cho hầu hết các nước. Và những điều kiện sống ở đây là tội ác chống lại loài người, phải được chấm dứt trên cơ sở đạo đức. Sự thất bại của Operation Market Garden vào tháng 9 năm 1944 (Chiến dịch Market Garden là chiến dịch của quân đội Đồng Minh, bắt đầu ngày 17 tháng 9 năm 1944, tấn công vào các cầu lưu thông tại Hà Lan và phía tây nước Đức. Đây là cuộc tấn công bằng lực lượng lính dù lớn nhất trong lịch sử quân sự từ trước đến nay – ND) - đã được cuốn sách và bộ phim mang tên A Bridge Too Far biến thành bất tử - dẫn tới nạn đói ở Hà Lan vào mùa đông năm 1944-1945. Nạn đói của người Venezuela hiện nay còn tệ hại hơn. Bao nhiêu người nữa sẽ phải chết trước khi lực lượng trợ giúp đến được nước này?

Ricardo Hausmann, là cựu Bộ trưởng Bộ kế hoạch của Venezuela và cựu kinh tế trưởng của Ngân hàng phát triển liên Mỹ, hiện là Giám đốc trung tâm phát triển quốc tế ở đại học Harvard (Harvard University) và Giáo sư kinh tế ở Harvard Kennedy School.

Nguồn: Theo  Project-Syndicate