Bên lề Cuộc họp thượng đỉnh D. Trump-K.J. Un Kỳ 2 ở Hà Nội

TS. Phạm Đỗ Chí, Florida

•        Sau kỳ nghỉ Tết dài truyền thống, Hà Nội và chính phủ Việt Nam (VN) đang tất bật bắt tay vào việc tổ chức kỳ họp thượng đỉnh 2 giữa Hoa kỳ (HK) và Triều Tiên (TT). Đây cũng là dịp hiếm có VN được phô trương vai trò chính trị và trung gian của mình trên trường ngoại giao thế giới, và theo tuyên bố của chính phủ Hà nội, cũng là dịp quảng bá Việt Nam cho đầu tư và thương mại quốc tế, nói tóm là cơ hội để làm “một vốn bốn lời”.

•        Ngoài ra cuộc họp này còn ghi nhận hai sự kiện đặc biệt khác cho phía VN:

* Chủ tịch KJ Un ngỏ ý trong kỳ viếng thăm chính thức này sẽ thảo luận để học hỏi mô hình kinh tế “Đổi Mới” của VN từ 1986, được coi là “thích hợp với hoàn cảnh đặc biệt của Triều Tiên”. Thiết yếu là sẽ theo đuổi mục tiêu phát triển kinh tế nhưng không thay đổi về chính trị, tức là vẫn duy trì chế độ toàn trị như VN. Đương nhiên VN rất hân hoan với việc “làm thày” này, và lại có dịp quảng cáo “mô hình phát triển kinh tế thị trường với định hướng xã hội chủ nghĩa của VN”, mô hình mà chính Ông cựu Bộ trưởng Bộ Đầu tư Kế hoạch Bùi Quang Vinh thành thật thú nhận là “không có trong lý thuyết mà cũng không ai hiểu trong thực tế”.

* TT Trump theo tiên đoán trong kỳ họp riêng với giới hữu trách VN, dự định sẽ kêu gọi VN tăng gia cải cách nền kinh tế theo hướng thị trường và giảm xuất siêu với HK, cũng như tôn trọng và thực hiện nhiều hơn quyền sở hữu trí tuệ, đại loại theo chiều hướng các kêu gọi với Trung Quốc (TQ) như là tiền đề cho việc giải quyết cuộc thương chiến đang trong thời kỳ “hưu chiến’ đáng nhẽ là đến ngày 1/3, tức là một ngày sau cuộc họp HN, nhưng nay có lẽ sẽ được hoãn 60 ngày theo tin mới nhất.

Điều thú vị là VN sẽ có dịp “đổi ngôi”, từ vai trò “người thày” dạy về đổi mới kinh tế cho Triều Tiên hôm 26/2, sang vai trò “lãnh hội” kinh nghiệm về cải cách thể chế và thị trường với Mỹ hôm 28/2 khi TT Trump có cuộc viếng thăm chính thức với VN.

•        Một biến chuyển nổi bật nữa cùng lúc trong thời sự quốc tế, là vì trùng thời điểm cho kết thúc hưu chiến Mỹ-TQ, đang có những vận động ráo riết từ phía TQ để ông Tập Cận Bình cũng họp thượng đỉnh với ông Trump ngay sau cuộc họp Hà Nội, mà chưa có tin sẽ họp ở đâu, để xét duyệt và chấp thuận các cam kết kinh tế và thương mại hàng Bộ trưởng đang được thảo luận ở Bắc Kinh trong tuần lễ 11-15/2/19, mong tuyên bố cụ thể vào tháng 3 hay tháng 4 (do TT Trump mới vừa tuyên bố có thể triển hạn) hầu tránh khỏi việc Mỹ tăng thêm thuế suất lên 25% trên 200 tỷ đô la các mặt hàng TQ đang chịu thuế 10%, hay ngay cả áp dụng lên thêm các mặt hàng mới của TQ. Theo các phân tích trên thế giới đang có, tình trạng chính trị và kinh tế của TQ hiện nay sẽ không cho phép ông Tập để xẩy ra cuộc chiến leo thang này với Mỹ.

Mặt khác, phía HK cũng phải đắn đo do dự vì nhân cơ hội “momentum’ có sẵn, TT Trump không thể chỉ giản dị chấp nhận vài biện pháp nhập khẩu của TQ để giảm thất thu thương mại của Mỹ, mà phải là các thay đổi căn bản cấu trúc kinh tế và cam kết TQ để giảm các rào cản sản xuất và đầu tư HK ở TQ, cũng như chặn đứng hẳn nạn gián điệp và ăn cắp công nghệ của Mỹ.

Các sự kiện này sẽ tạo nhiều hấp dẫn cho giới truyền thông quốc tế cũng như đòi hỏi nhiều bài phân tích thời sự dài, cặn kẽ. Nhưng trong khuôn khổ giới hạn của bài này, người viết chỉ muốn nêu lên các vấn đề và hai sự kiện chính với tính cách gạch đầu dòng, và mời độc giả rộng đường thảo luận thêm.

Triều Tiên (TT) sẽ học được gì từ Việt nam để đổi mới kinh tế?

-Hàn Quốc sẽ đóng vai trò quan trọng nhất: TT có điều kiện lợi ích nhất là sự dẫn dắt và giúp đỡ của Hàn Quốc trong vấn đề cải tổ thị trường, đầu tư xây dựng hạ tầng vốn là điểm mạnh có sẵn của TT với các chi tiêu cao về quân sự, sản xuất hàng tiêu dùng với sự chuyển giao công nghệ, tiếp cận các thị trường xuất khẩu với lợi thế sẵn của Hàn Quốc, và nhất là tham dự chuỗi sản xuất của nước này trong các khu liên hợp có sẵn ở khu vực biên giới hay mở thêm ở các nơi khác với sự đoàn tụ gia đình Hàn-Triều…

-Từ kinh nghiệm cũ của VN, làm sao thích ứng được với việc bỏ cấm vận từ từ theo lịch trình của thế giới với TT, tùy theo lịch phi hạt nhân hóa và thực hiện thực sự của nước này.

-Cốt lõi nhất của cải tổ thị trường là lập lại hệ thống giá cả tự do, nhất là trong các nông sản thiết yếu (thí dụ cải tổ thị trường lúa gạo của VN những năm 1985-86 là kinh nghiệm quý báu), xóa bỏ các hợp tác xã sản xuất và cho tự do luân chuyển hàng hóa giữa các miền vùng; mở rộng các mặt hàng tiêu thụ, ngay cả vài mặt hàng xa xỉ phẩm, để tăng cường động lực làm việc, sản xuất và tiêu thụ trong đa số tầng lớp dân chúng vốn sống trong nhiều thập niên  nghèo khổ, cả  thiếu lương thực chết đói trong nhiều năm.

-Bài học hay nhất như là “short cut” mà VN có thể truyền cho TT là tránh dùng những “quả đấm thép” như VN trong thập niên 2007-2016, tức là tránh giao vốn cho các xí nghiệp nhà nước lớn thua lỗ trong sản xuất như Vinashin, Vinalines…Đây là kinh nghiệm sâu cay nhất của Đổi Mới ở VN đã để lại núi nợ công và nợ xấu ngân hàng, mà các chính phủ đương thời và tương lai ở VN phải “đổ vỏ”. TT có may mắn khôn ngoan phải biết kinh nghiệm này của VN mà tránh!

-Về khu vực tài chính, TT có thể được tài trợ nhiều ban đầu bời Hàn Quốc và các định chế quốc tế như ADB, Ngân hàng Thế giới và IMF nên có thể chi trả những năm đầu cho bội chi ngân sách tăng vọt vì các chi tiêu công, nhất là cho đầu tư phát triển. Trong lãnh vực ngân hàng, nên mở ngay một Ngân hàng Trung ương điều hành và hỗ trợ nền kinh tế thị trường dù phôi thai, và cho phép sớm các ngân hàng tư hỗn hợp (joint ventures) với vốn nước ngoài để thiết lập từ đầu một hệ thống ngân hàng thương mại vững chắc với sự chuyển giao quản trị và công nghệ từ bên ngoài, nhất là lại từ Hàn Quốc. Đây sẽ là bước đi vững chắc so với Đổi Mới ở VN, đang tiềm tàng quả bom nổ chậm của khối nợ xấu ngân hàng được ước tính bởi các cơ quan tín dụng quốc tế ở mức 10-12%, thay vì con số chính thức 2-3%.

Nhân kỳ gặp TT Trump sẽ kêu gọi cải cách, VN có thể làm gì?

Chính phủ VN có thể nhân dịp này công bố một số biện pháp cải cách thể chế và thị trường, có thể áp dụng nhanh chóng, như là các “pre-emptive strikes” đáp lại lời kêu gọi của Mỹ mà vẫn dành phần chủ động và sáng kiến.

Cải Cách Thể Chế: Nhà Nước Pháp Quyền

Cải cách thật sự ở các nước văn minh trên thế giới, coi như đương nhiên, chỉ có thể xảy ra tại VN trong điều kiện cực kỳ lý tưởng (ideal) là "một Nhà nước Pháp quyền thật sự với tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân (của dân, vì dân và do dân)".

Nếu cải tổ thể chế chính trị căn bản này được thực thi, những chính sách khác như "Phát triển xã hội dân sự", "Phát triển kinh tế thị trường", v.v...sẽ theo sau như bóng với hình vì nhân dân nắm quyền chủ động.

Trong khi chờ đợi, các biện pháp chính yếu sau có thể được thực hiện:

1.     Chính phủ và Quốc hội sẽ tổ chức các hội nghị, phiên thảo luận để các tầng lớp nhân dân, các tổ chức đại diện cho các chủ thể kinh tế xã hội và các chuyên gia, được tham gia xây dựng luật pháp và thảo luận các chính sách quan trọng trước khi quyết định ban hành, đảm bảo luật pháp chính sách vì lợi ích của đa số.

2.     Cải cách hệ thống tòa án để có minh bạch, độc lập với ảnh hưởng chính trị, và bảo vệ quyền pháp lý của người dân.

3.     Nâng cao tính minh bạch của luật pháp, chính sách: công bố công khai các vấn đề đã được quy định để người dân có thể tiếp cận. Nhà nước công khai, minh bạch trong việc tiếp nhận, phản hồi ý kiến, kiến nghị của công dân: cơ quan nhà nước thực hiện trách nhiệm giải trình công khai về các quyết định của mình ở QH và các HĐND Thành phố và tỉnh thành, ra thông cáo báo chí và họp báo định kỳ.

4.     Ngày nào cán bộ biết sợ dân là ngày ấy mới có bộ máy vì dân, trong sạch và vững mạnh. Xưa nay, cán bộ chỉ biết sợ Đảng, sợ cấp trên, sợ tập thể cùng cơ quan chứ không sợ dân, vì dân không có quyền giám sát trực tiếp, không chỗ phát ngôn công khai...!!!

Phát Triển Xã Hội Dân Sự

5.   Thi hành quyền tự do hội họp và tự do lập hội; tôn trọng hơn quyền tự do tôn giáo rộng rãi.

6. Cấp phép và đăng ký điều lệ hoạt động cho các tổ chức XHDS do nhân dân thành lập: thực hiện cơ chế quản lý đối với tổ chức dân sự như đối với doanh nghiệp. Cấp phép cho tổ chức công đoàn tại doanh nghiệp, bắt đầu trong 2 ngành sử dụng nhiều lao động như may mặc, da giày.
Liên hiệp các hội khoa học và kỹ thuật hoạt động như các hội dân sự của trí thức, chủ yếu dựa trên kinh phí đóng góp của hội viên.
Ban hành quy chế tài chính cho các tổ chức xã hội dân sự, bao gồm các tổ chức chính trị xã hội, các Tổ chức xã hội nghề nghiệp: được quyền huy động đóng góp từ nhân dân dưới các hình thức tiền bạc, hiện vật, bất động sản,… Miễn thuế thu nhập, thuế thừa kế cho những khoản đóng góp, hiến tặng.

7.     Ban hành quyết định tha bổng ngay các người đã hoạt động về dân chủ, nhân quyền hay mới đây kêu gọi bảo vệ chủ quyền lãnh thổ; sửa soạn và đệ trình sớm ra QH Luật Biểu Tình đã bị dời nhiều năm.

8.     Ban hành các đạo luật mới nới rộng tự do báo chí và truyền thông.

Phát Triển Kinh Tế Thị Trường Đúng Nghĩa

9.     Tạo động lực mới và mạnh mẽ cho kinh doanh: chỉ đánh thuế đối với thu nhập phát sinh tại Việt nam. Biện pháp cốt lõi: Giảm thuế thu nhập doanh nghiệp từ 20% xuống 18%, trên cơ sở giảm nhu cầu chi cho bộ máy Nhà nước& Đảng và hệ thống chính trị đang được tinh giản sau Nhất thể hóa, và nâng cao hiệu quả hoạt động của Chính phủ. Với tác động kỳ vọng trên mức tăng trưởng GDP cao hơn, sẽ không ảnh hưởng đến bội chi ngân sách.
-Giảm các khoản nộp mang tính chất bắt buộc tương đương thuế: điều chỉnh cách tính thu nhập đóng công đoàn phí, BHXH.
-Giảm số mức thuế thu nhập cá nhân, tăng ngưỡng thu nhập chịu thuế, giảm mức thuế tối đa còn 20%.

10. Tạo thuận lợi cho kinh doanh: 

-Tiếp tục tinh giản bộ máy nhà nước ở trung ương và địa phương. Rút ngay bớt các luật lệ kinh doanh và các rào cản hoạt động doanh nghiệp tư nhân.

-Cho phép doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư các công trình cơ sở hạ tầng (tránh bớt nạn tham nhũng thất thoát trong đầu tư công, như việc xây đường ở VN hiện đắt gấp 3 lần giá bên Mỹ)

-Xây dựng bộ máy chuyên nghiệp: QH gồm đa số là đại biểu chuyên trách, bộ máy hành chính với các bộ trưởng và các chủ tịch UBND là cán bộ dân bầu; bộ máy hành chính chỉ gồm cán bộ chuyên môn. 

-Chính phủ xây dựng tiêu chí đánh giá hoạt động của bộ máy hành chính. Kết quả đánh giá hàng năm dùng để phân bổ và bổ sung kinh phí ngân sách. Bổ sung cho đánh giá của Chính phủ là đánh giá của doanh nghiệp thông qua tổ chức hiệp hội nghề nghiệp về mức độ thực hiện nhiệm vụ của cơ quan nhà nước.

-Chuyển phương thức quản lý dân cư theo hộ khẩu sang quản lý bằng công nghệ. Và đẩy nhanh việc xét xử các tranh chấp trong kinh doanh, căn cứ vào quy định luật pháp; trường hợp thiếu quy định thì xử theo nguyên tắc hợp lý./.