Nguyễn Đình Cống
Chương 6.
TRÔI DẠT XA RA
TRÔI DẠT XA RA
Trong Thời Trung Cổ, Venice có lẽ đã là nơi giàu nhất thế
giới, với các thể chế kinh tế dung hợp, do tính dung hợp chính trị mới nảy sinh
làm nòng cốt. Vào năm 1330 có số dân 110.000 người; Venice thời đó đã lớn như
Paris, và có lẽ bằng ba lần London.
. Sự mở rộng kinh tế của Venice đã tạo ra áp lực
nhiều hơn cho thay đổi chính trị. Ðổi mới quan trọng đầu tiên đã là việc tạo
ra một Ðại Hội Ðồng (Great Council), trở thành nguồn quý tộc.
Những cải cách chính trị này đã dẫn đến một loạt
nữa của những đổi mới thể chế: về luật, việc tạo ra các thẩm phán độc lập, các
tòa án, tòa thượng thẩm, hợp đồng tư nhân mới và luật phá sản. Ðã có một sự đổi
mới tài chính nhanh chóng, Venice năng động đang tiến tới các thể chế hoàn toàn
dung hợp đã có vẻ là không thể ngăn được.
Nhưng đã có một sự căng thẳng trong tất cả
chuyện này. Một làn sóng mới của những
thanh niên táo bạo, những người mới trở
nên giàu, có xu hướng làm giảm lợi nhuận và thành công kinh tế của các elite có
uy quyền đã được thiết lập. Không chỉ làm giảm lợi nhuận của họ mà cũng thách
thức quyền lực chính trị của họ.
Ngay từ khi thành lập Ðại Hội Ðồng, tư cách
thành viên được xác định mỗi năm. Các cuộc tranh luận và những sửa đổi hiến
pháp của năm 1286 đã báo trước sự đóng cửa của Venice. Những người giàu ngoài
giới quý tộc mới xuất hiện đã không để quyền lực của họ bị xói mòn mà không có
sự chiến đấu. Những căng thẳng chính trị đã tăng lên đều đặn ở Venice giữa 1297
và 1315. Ðại Hội Ðồng đã phản ứng lại một phần bằng cách làm cho nó lớn hơn.
Trong một nỗ lực để bầu các đối thủ lớn tiếng nhất vào, nó đã phát triển từ 450
lên 1.500. Sự mở rộng này đã được bổ sung bằng đàn áp. Một lực lượng cảnh sát
đã được đưa vào lần đầu tiên trong năm 1310, và đã có sự gia tăng đều đặn về áp
bức nội địa, không nghi ngờ gì như một cách để củng cố trật tự chính trị mới.
Sự thịnh vượng bị suy sụp dần,
Ngày nay hoạt động kinh tế duy nhất mà Venice
có, bên cạnh một chút nghề cá, là du lịch.. Từ một cường quốc Venice đã biến
thành một viện bảo tàng.
Trong chương này chúng ta tập trung vào sự phát triển lịch
sử của các thể chế ở các phần khác nhau của thế giới và giải thích vì sao chúng
đã tiến hóa theo những cách khác nhau.
CÁC
ÐỨC HẠNH LA MÃ …
Người bảo vệ dân thường La Mã,
Tiberius đã bị đánh chết vào năm 133 TCN.Những người giết ông là các quý tộc
giống như bản thân Tiberius, Cái khiến cho Tiberius đọ sức với các thượng nghị
sĩ hùng mạnh này là sự sẵn sàng của ông đứng lên chống lại họ trong một vấn đề
cốt yếu của thời đó: sự phân bổ đất và các quyền của những công dân La Mã bình
thường.Vào thời của Tiberius La Mã là một nền cộng hòa đã có từ lâu. Các thể
chế chính trị của nó và các đức hạnh của những người lính-công dân La Mã vẫn
được nhiều sử gia coi như nền tảng thành công của nền cộng hòa. Đã có sự tăng
trưởng kinh tế nào đó .
Nhưng sự tăng trưởng La Mã đã không
bền vững, xảy ra dưới các thể chế một phần dung hợp và một phần chiếm đoạt. Mặc
dù các công dân La Mã đã có các quyền chính trị và kinh tế, tình trạng nô lệ đã
phổ biến và giới elite, tầng lớp nghị sĩ, thống trị cả nền kinh tế lẫn hoạt
động chính trị Nhưng của cải hậu hĩ phần lớn đã bị một số ít gia đình giàu có
trong hàng ngũ nghị sĩ chiếm lấy, và sự bất bình đẳng giữa người giàu và người
nghèo đã tăng lên. Khi tầng lớp nghị sĩ ngày càng giàu lên, số đông các công
dân không có đất, đã tập trung về Rome, thường sau khi được giải ngũ khỏi quân
đội. Không còn miếng đất cắm dùi nào để quay về, họ tìm việc làm ở Rome. Vào
cuối thế kỷ thứ hai TCN, tình trạng đã đạt đến điểm sôi nguy hiểm, cả bởi vì
khoảng cách giàu nghèo đã rộng ra đến mức chưa từng có, lẫn bởi vì đã có hàng
đàn công dân bất mãn ở Rome sẵn sàng nổi loạn đáp lại những sự bất công này và
quay sang chống lại giới quý tộc La Mã. Nhưng quyền lực chính trị lại tùy thuộc
vào các địa chủ giàu có của tầng lớp nghị sĩ, những người đã được hưởng lợi của
những thay đổi đã diễn ra hơn hai thế kỷ qua. Để giữ được quyền lợi tầng lớp
giàu có đã tìm cách chuyến từ chế độ cộng hòa sang chế độ đế chế.
Chính sự chuyển đổi này đã gieo các
hạt giống suy sụp của La Mã, đã có các hệ quả chính trị đầu tiên nhưng sau đó
sẽ có những hệ quả kinh tế đáng kể. Như một kết quả của những thay đổi này, vào
thế kỷ thứ năm SCN, Ðế chế Tây La Mã, đã suy sụp về mặt kinh tế và quân sự, và
đã trên bờ vực sụp đổ.
CÁC TẬT
XẤU LA MÃ
Vào cuối Ðế chế La Mã, những người
được gọi là dã man, mà ban đầu bị thống trị và bị sáp nhập vào các đội quân La
Mã hay bị sử dụng như các nô lệ, bây giờ đã chi phối nhiều phần của đế chế. Tất
cả điều này đã không cản các elite La Mã thử thỏa hiệp vô nguyên tắc với những
người chỉ huy dã man, thường không để bảo vệ các lãnh thổ La Mã, mà để giành ưu
thế trong các cuộc tranh giành quyền lực nội bộ.
Theo cùng với sự bất ổn chính trị gia
tăng là những thay đổi trong xã hội đã chuyển các thể chế kinh tế theo hướng chiếm
đoạt nhiều hơn. Chế độ nô lệ vẫn còn liên tục khắp La Mã
Kinh nghiệm về tăng trưởng kinh tế
trong Cộng hòa La Mã đã thật ấn tượng, cũng như các thí dụ khác về tăng trưởng
dưới các thể chế chiếm đoạt, như Liên Xô. Nhưng sự tăng trưởng đó đã bị hạn chế
và không bền vững, ngay cả khi đã tính đến rằng nó đã xảy ra dưới các thể chế
một phần dung hợp. Sự tăng trưởng đã dựa vào năng suất nông nghiệp tương đối
cao, các khoản cống nạp đáng kể từ các tỉnh, và thương mại đường dài, nhưng nó
đã không được trụ đỡ bởi tiến bộ công nghệ hay sự phá bỏ có tính sáng tạo..
Một
lý do quan trọng khác cho sự thiếu đổi mới công nghệ đã là sự phổ biến của tình
trạng nô lệ. Nhiều công dân của Rome đã không cần phải lao động: họ đã sống nhờ
vào những thứ phát không của chính phủ. Thế thì đổi mới sáng tạo đến từ đâu?
Chúng ta đã bàn luận rằng đổi mới sáng tạo đến từ những người mới với các ý
tưởng mới, phát triển các giải pháp mới cho các vấn đề cũ. Tại La Mã, những
người làm việc sản xuất đã là các nô lệ và, muộn hơn, các nửa-nô lệ, với ít
khuyến khích để đổi mới, vì các ông chủ của họ, chứ không phải họ, được hưởng
lợi ích từ bất cứ sự đổi mới nào. Như chúng ta sẽ thấy nhiều lần trong cuốn
sách này, các nền kinh tế dựa vào sự trấn áp lao động và các hệ thống như các
chế độ nô lệ và nông nô là không đổi mới một cách khét tiếng. Ðiều này đúng từ
thế giới cổ xưa đến thời hiện đại. Ở Hoa Kỳ, chẳng hạn, các bang miền bắc đã
tham gia vào Cách mạng Công nghiệp, chứ không phải các bang miền Nam. Tất nhiên
chế độ nô lệ và nông nô đã tạo ra của cải to lớn cho những người là các chủ nô
và kiểm soát các nông nô, nhưng nó đã không tạo ra đổi mới công nghệ hay sự
thịnh vượng cho xã hội.
CHẲNG CÒN AI VIẾT TỪ VINDOLANDA
Vào năm 43 SCN hoàng đế La Mã Claudius
đã chinh phục nước Anh, nhưng Scotland thì không. Thống sứ La Mã Agricola đã xây một loạt pháo đài để bảo vệ biên giới
phía bắc của nước Anh. Một pháo đài lớn nhất trong những số này ở Vindolanda, Nước
Anh thuộc La Mã đã có thời thịnh vượng. Từ Vidolanda người ta viết thư gửi bạn
bè các nơi mô tả sự thịnh vượng.
Vào thế kỷ thứ tư, tất cả trong suy tàn, và
sau năm 411 SCN Ðế chế La Mã đã từ bỏ nước Anh. Binh lính bị rút đi, những
người ở lại đã không được trả lương, và khi nhà nước La Mã sụp đổ, các nhân
viên quản lý đã bị dân cư địa phương tống khứ. Vào năm 450 SCN tất cả các dấu
hiệu hào nhoáng của sự thịnh vượng kinh tế đã mất hết. Không ai còn viết từ
Vindolanda nữa.
Sau năm 411 SCN, nước Anh đã trải qua
một sự sụp đổ kinh tế và trở thành một nơi ao tù nước đọng nghèo nàn, bước vào Thời
Kỳ Ðen Tối. Nước Anh đã trượt lại vào nghèo khó và hỗn loạn chính trị. Ðã không
có một nhà nước tập trung hữu hiệu nào ở nước Anh trong hàng trăm năm.
Bất chấp một lịch sử không may như vậy, nước
Anh là nơi mà xã hội dung hợp thực sự đầu tiên đã nổi lên và là nơi Cách mạng
Công nghiệp đã khởi hành.
NHỮNG
CON ÐƯỜNG PHÂN KỲ (RẼ THEO CÁC HƯỚNG KHÁC NHAU)
Nước Anh La Mã đã sụp đổ với một tiếng
nổ lớn. Ðiều này đã ít đúng hơn ở Italy, hay ở xứ Gaul La Mã (nay là nước Pháp
hiện đại) hoặc thậm chí ở Bắc Phi. Sức mạnh của các nhà nước này đã yếu hơn
nhiều, và chúng đã bị đày đọa bởi một loạt dài các cuộc đột nhập từ các ngoại
vi. Từ phương bắc là những người Viking và Dane. Từ hướng đông là những kị binh
Hun. Cuối cùng, sự nổi lên của Islam như một tôn giáo và lực lượng chính trị, đã
dẫn đến việc tạo ra các nhà nước Islamic mới ở phần lớn Ðế chế Byzantine, Bắc
Phi, và Tây Ban Nha.
Các thể chế phong kiến,
dựa trên lao động bị cưỡng bức (các nông nô), đã rõ ràng là chiếm đoạt, và
chúng đã tạo ra cơ sở cho một giai đoạn dài của sự tăng trưởng ở châu Âu trong
Thời Trung Cổ. Lục địa Phi châu muộn hơn đã tương tác trong một năng lực rất
khác với châu Âu và châu Á. Ðông Phi đã trở thành nhà cung cấp nô lệ chủ yếu
cho thế giới Arab, Tây và Trung Phi. Thương mại Ðại Tây Dương đã dẫn đến những
con đường phân kỳ một cách rõ rệt giữa Tây Âu và châu Phi. Trong khi ở nước Anh
các khoản lợi nhuận của buôn bán nô lệ đã giúp làm giàu cho những người chống
chủ nghĩa chuyên chế, thì ở châu Phi chúng lại đã giúp tạo ra và tăng cường chủ
nghĩa chuyên chế.
Xa châu Âu hơn, các quá trình trôi dạt
thể chế hiển nhiên còn tự do hơn để đi theo con đường riêng của chúng. Ở châu
Mỹ, chính là nơi mà các hình thức ban đầu của sự tăng trưởng chiếm đoạt đã xảy
ra, như chúng ta đã thấy trong các thành-quốc Maya. Nhưng cũng theo cùng cách,
mà những đột phá lớn theo hướng các thể chế dung hợp và tăng trưởng công nghiệp
ở châu Âu đã không đến từ các nơi thế giới La Mã đã có ảnh hưởng mạnh nhất, các
thể chế dung hợp ở châu Mỹ đã không phát triển ở những vùng đất của các nền văn
minh sớm này. Thực vậy, như chúng ta đã thấy ở chương 1, các nền văn minh định cư dày đặc này
đã tương tác theo một cách tai ác với chủ nghĩa thuộc địa Âu châu để tạo ra một
“sự đảo ngược vận may,” làm cho các nơi trước kia tương đối giàu trở thành
tương đối nghèo ở châu Mỹ. Ngày nay chính Hoa Kỳ và Canada, những nơi khi đó đã
tụt hậu xa đằng sau các nền văn minh phức tạp ở Mexico, Peru, và Bolivia, là
giàu hơn phần còn lại của châu Mỹ rất nhiều.
NHỮNG
HỆ QUẢ CỦA SỰ TĂNG TRƯỞNG SỚM
Thời kỳ dài, giữa Cách mạng đồ Ðá Mới
vào năm 9.500 TCN và Cách mạng Công nghiệp Anh vào cuối thế kỷ thứ mười tám, đã
bừa bộn với các đợt cố gắng tăng trưởng kinh tế.
Dẫu kinh nghiệm La Mã có đáng chú ý
đến thế nào, không phải sự thừa kế của La Mã là cái đã dẫn trực tiếp đến sự nổi
lên của các thể chế dung hợp ở nước Anh và đến Cách mạng Công nghiệp Anh. La Mã
và Venice minh họa các bước ban đầu tiến đến tính dung hợp đã bị đảo ngược ra
sao.
Tất nhiên, La Mã đã có những ảnh hưởng
lâu dài lên châu Âu. Cũng chính sự sụp đổ của La Mã đã là cái tạo ra phong cảnh
chính trị phi tập trung mà đã phát triển thành trật tự phong kiến.
Vào thế kỷ thứ mười sáu, về mặt thể
chế châu Âu đã rất khác với châu Phi hạ-Sahara và châu Mỹ. Tuy đã không giàu
hơn nhiều so với hầu hết các nền văn minh Á (Ấn Ðộ hay Trung Quốc), châu Âu đã
khác biệt với các chính thể này trên nhiều phương diện chủ chốt. Như sẽ thấy
trong hai chương tiếp theo, những sự khác biệt thể chế nhỏ sẽ là những cái thực
sự quan trọng bên trong châu Âu; và những cái này tạo thuận lợi cho nước Anh,
bởi vì chính ở đó là nơi trật tự phong kiến đã nhường bước một cách toàn diện
nhất cho những người nông dân có đầu óc thương mại và các trung tâm đô thị độc
lập nơi các nhà buôn và các nhà công nghiệp đã có thể phát đạt. Các nhóm này đã
đòi hỏi rồi các quyền tài sản an toàn hơn, các thể chế kinh tế khác nhau, và
tiếng nói chính trị từ các quốc vương của họ. Toàn bộ quá trình này sẽ tới tột
đỉnh trong thế kỷ thứ mười bảy.
Chương 7. ÐIỂM NGOẶT
Năm 1583 William Lee đã trở thành linh
mục địa phương ở Calverton, nước Anh. Thời gian này Elizabeth I (1558-1603) đã
ban hành một quyết định rằng thần dân của bà phải luôn luôn đội một mũ được
đan. Lee đã xem kỹ việc đan và nghĩ : Đồ được đan bằng hai kim và một hàng
sợi. Tại sao lại không dùng nhiều kim để đưa sợi”.Ý nghĩ rất quan trọng này đã
là khởi đầu của việc cơ giới hóa sản xuất hàng dệt. Lee nhớ lại, “tôi đã bắt
đầu sao lãng các nghĩa vụ với Nhà thờ và gia đình. Ý tưởng về chiếc máy của tôi
và việc tạo ra nó đã chiếm hết tâm trí và trái tim tôi.”
Cuối cùng, vào năm 1589, “khung dệt
kim” của ông đã xong. Nữ hoàng Elizabeth đến xem chiếc máy. Bà đã nói :“Cậu Lee, nhà ngươi nhắm cao. Nhà
ngươi hãy cân nhắc sáng chế này có thể làm gì đối với các thần dân đáng thương
của ta. Nó sẽ chắc chắn làm cho họ phá sản bằng cách cướp đi công ăn việc làm
của họ, như thế biến họ thành những kẻ ăn mày.”
Bị đánh bại, Lee chuyển sang Pháp để thử vận
may; thất bại tiếp. Năm 1606 ông quay về nước Anh, yêu cầu James I, vua kế vị
Elizabeth, cấp bằng sáng chế, James I cũng đã từ chối, Cả hai đã sợ rằng việc
cơ giới hóa sản xuất dệt kim sẽ ném người dân khỏi việc làm, gây ra thất nghiệp
và bất ổn chính trị, và đe dọa quyền lực hoàng gia. Máy dệt kim đã là một đổi
mới hứa hẹn sự tăng năng suất khổng lồ, nhưng nó cũng hứa hẹn một sự phá hủy có
tính sáng tạo.
Ðổi mới công nghệ làm cho các xã hội
loài người thịnh vượng, nhưng nó cũng kéo theo việc thay thế cái cũ bằng cái
mới, và sự phá hủy các đặc quyền kinh tế và quyền lực chính trị của những người
nhất định Như thế xã hội cần những người mới để đưa ra những đổi mới cấp tiến
nhất, và những người mới này và sự phá hủy có tính sáng tạo họ gây ra thường
phải vượt qua nhiều nguồn kháng cự, kể cả sự kháng cự từ các nhà cai trị và các
elite hùng mạnh.
XUNG
ÐỘT CHÍNH TRỊ LUÔN LUÔN HIỆN DIỆN
Xung đột về các thể chế và sự phân bổ
các nguồn lực đã tràn khắp trong lịch sử.
Lịch sử Anh cũng đầy rẫy xung đột giữa
nền quân chủ và các thần dân của nó, giữa các phe nhóm khác nhau đấu tranh
giành quyền lực, và giữa các elite và các công dân. Kết quả, tuy vậy, đã không
luôn luôn để củng cố quyền lực của những người nắm nó. Trong năm 1215, các nam
tước, tầng lớp elite dưới vua, đã chống lại Vua John và đã bắt nhà vua ký Magna
Carta (“Hiến chương Vĩ đại”) .
Xung đột về các thể chế chính trị vẫn
tiếp tục, và quyền lực của nền quân chủ đã bị hạn chế thêm bởi Quốc hội được
bầu đầu tiên trong năm 1265.
Dẫu có Quốc hội
được bầu, xung đột chính trị vẫn tiếp tục về quyền lực của nền quân chủ và ai
là vua., Khi các nam tước
và các elite khác nhận ra rằng quyền lực chính trị sẽ ngày càng tập trung hơn
và rằng quá trình này khó để chặn lại, họ đưa ra những đòi hỏi để có tiếng nói
về quyền lực được tập trung này sẽ được sử dụng ra sao. Dưới thời Tudor họ đưa
ra những đòi hỏi để có một Quốc hội như đối trọng với Quốc vương và để kiểm
soát một phần cách nhà nước hoạt động. Như thế đã không chỉ khởi xướng sự tập
trung hóa chính trị, một trụ cột của các thể chế dung hợp, mà nó cũng đóng góp
gián tiếp cho chủ nghĩa đa nguyên.
. Những sự phát triển này đã xảy ra trong
một bối cảnh của những thay đổi lớn về bản chất của xã hội. Cuộc Khởi
nghĩa Nông dân năm
1381 đã là mấu chốt, mà sau đó elite Anh bị rung chuyển bởi một chuỗi dài các
cuộc nổi dậy của nhân dân. Quyền lực chính trị đã được phân bổ lại không chỉ đơn
giản từ nhà vua sang các thượng nghị sĩ, mà cũng từ giới elite sang nhân dân.
Những thay đổi này đặt nền tảng cho các thể chế chính trị đa nguyên.
Từ năm 1603 vua Stuart đệ nhất, James I, đã
không chỉ kế thừa các thể chế mà cả xung đột về chúng. Ông đã muốn trở thành
một nhà cai trị chuyên chế. Trong nền kinh tế, các thể chế chiếm đoạt đã tự
biểu thị không chỉ trong việc phản đối sáng chế của Lee, mà trong dạng của các
độc quyền.
Các
độc quyền này, rất nhiều, đã cho các cá nhân hay các nhóm quyền độc nhất để
kiểm soát việc sản xuất nhiều mặt hàng. Chúng cản trở loại phân bổ tài năng, mà
hết sức cốt yếu cho sự thịnh vượng kinh tế.
Cả James I và con ông, Charles I đã khao khát tăng cường nền quân chủ,
giảm ảnh hưởng của Quốc hội,. Xung đột giữa James I và Quốc hội đã lên đến tột
đỉnh trong các năm 1620. Quốc hội đã không họp đều đặn và phải được nhà vua
triệu tập . Charles lên ngôi năm 1625, đã từ chối triệu tập Quốc hội họp sau
1629, để xây dựng
một chế độ chuyên chế vững chắc hơn.
Hành vi ngày càng chuyên chế và các
chính sách khai thác của Charles đã tạo ra sự oán giận và sự chống cự trên khắp
đất nước. Những người Scot đã nhận ra rằng Charles đã không có sự ủng hộ của
dân tộc và đã xâm chiếm nước Anh, chiếm đóng thành phố Newcastle. Charles đã mở
ra các cuộc thương thuyết, và những người Scot đã đòi hỏi rằng Quốc hội phải
tham gia. Việc này xui khiến Charles triệu tập Quốc hội, nó tiếp tục họp cho
đến 1648, từ chối giải tán ngay cả khi Charles đã yêu cầu nó làm thế.
Dưới sự lãnh đạo của Cromwell, các
Nghị sĩ hùng biện đã đánh bại những
người theo chủ nghĩa bảo hoàng . Charles đã bị xét xử năm 1649. Sự thủ tiêu nền
quân chủ, tuy vậy, đã không tạo ra các thể chế dung hợp. Thay vào đó là chế độ
độc tài của Cromwell. Sau cái chết của Cromwell, nền quân chủ được James II (
em trai của Charles) phục hồi trong năm 1660.Trong năm 1688, nỗ lực của James
II để thiết lập lại chính thể chuyên chế đã tạo ra một cuộc nội chiến nữa. Lần
này Quốc hội đã thống nhất hơn và có tổ chức hơn. Họ đã mời Statholder (phó Vương, Thốngđốc) Hà Lan,
William và vợ ông, Mary, con gái của James II, để thay thế James II. William
mang quân đội và yêu sách ngai vàng, để cai trị không như một quốc vương chuyên
chế mà dưới một nền quân chủ lập hiến do Quốc hội tạo dựng. Hai tháng sau sự
cập bến của William vào các đảo Anh tại Brixham ở Devon, quân đội của James II
đã tan rã và ông đã chạy trốn sang Pháp.
CÁCH
MẠNG VINH QUANG
Sau chiến thắng, Quốc hội và William
đã thương lượng một hiến pháp mới. Những thay đổi đã được báo trước bởi “Tuyên
ngôn” của William được đưa ra không lâu trước cuộc xâm lấn của ông. Chúng được
lưu giữ thêm trong Tuyên ngôn về các Quyền do Quốc hội soạn ra trong tháng Hai
năm 1689.
Tuyên ngôn, được gọi là Ðạo luật về
các Quyền đã thiết lập các nguyên tắc lập hiến chính yếu.
Tuyên ngôn khẳng định rằng quốc vương
không thể đình chỉ luật hay không được miễn trừ nghĩa vụ tuân thủ luật,. Những
thay đổi về các thể chế chính trị thể hiện chiến thắng của Quốc hội đối với nhà
vua, và như thế chấm dứt chính thể chuyên chế ở nước Anh .Từ đó trở đi, Quốc
hội đã nắm chắc sự kiểm soát chính sách nhà nước. Khi người dân kiến nghị, Quốc
hội đã lắng nghe. Ðiều này hơn bất cứ thứ gì khác đã phản ánh sự thất bại của
chính thể chuyên chế, và sự thăng tiến của chủ nghĩa đa nguyên ở nước Anh sau
1688. Cuộc chiến đấu của Quốc hội tiếp diễn cho đến 1698, khi độc quyền bị bãi
bỏ
Cùng với vị trí mới này, các nghị sĩ
bắt đầu thực hiện một loạt những thay đổi then chốt về các thể chế kinh tế và
chính sách của chính phủ mà cuối cũng đã mở đường cho Cách mạng Công nghiệp. Một
ưu tiên khác của Quốc hội đã là cải cách ngành tài chính.
Cách mạng Vinh quang đã
biến đổi các thể chế chính trị Anh, biến chúng thành đa nguyên hơn, và cũng bắt
đầu đặt nền móng cho các thể chế kinh tế dung hợp. Nhưng sự mở rộng quy mô của
nhà nước chỉ là một phần của quá trình tập trung hóa chính trị. Quan trọng hơn,
điều này đã là chất lượng của cách mà nhà nước đã vận hành và cách ứng xử của
những người kiểm soát nó và những người làm việc trong [bộ máy của] nó. Thí dụ,
nhiều người được chỉ định đã được chọn trên cơ sở chính trị, chứ không phải bởi
vì công trạng và tài năng, và nhà nước đã vẫn chỉ có năng lực rất hạn chế để
thu thuế.
Sau 1688 Quốc hội đã bắt đầu cải thiện
khả năng để tăng thu nhập thông qua đánh thuế, một sự phát triển được minh họa
tốt bởi bộ máy quản lý thuế hàng hóa. Các thanh tra đã đóng ở khắp đất nước,
được giám sát bởi những người thu, những người tiến hành các đợt thanh tra để
đo lường và kiểm tra số lượng các mặt hàng phải chịu thuế hàng hóa.
CÁCH
MẠNG CÔNG NGHIỆP
Cách mạng Công nghiệp đã được biểu thị
trong mọi khía cạnh của nền kinh tế Anh.
Ðầu tư vào kênh và đường sá, vào cái
được gọi là đường lớn, đã tăng lên ồ ạt sau năm 1688.. Các quyền tài sản đã an
toàn hơn nhiều. Sau 1688 hệ thống chính trị đã trở nên đa nguyên hơn đáng kể và
đã tạo ra sân chơi tương đối bằng phẳng bên trong nước Anh.
Ðặt cơ sở cho cách mạng
giao thông và, cho việc sắp xếp lại đất đai xảy ra trong thế kỷ thứ mười tám đã
là các đạo luật của Quốc hội làm thay đổi bản chất của quyền sở hữu tài sản. Sự
tổ chức lại các thể chế kinh tế cũng được thể hiện trong sự nổi lên của một
chương trình nghị sự để bảo vệ sự sản xuất hàng dệt trong nước chống lại hàng
nhập khẩu nước ngoài.
Một lĩnh vực cốt yếu đã là năng lượng,
nổi tiếng nhất đã là động cơ hơi nước của James Watt trong các năm 1760. Việc
này bao gồm công trình trước của nhà sáng chế Anh Thomas Newcomen và cả của
Dionysius Papin, một nhà vật lý học Pháp.
Câu chuyện về sáng chế của Papin là một thí dụ nữa về mối đe dọa của sự phá hủy có tính sáng
tạo dưới các thể chế chiếm đoạt. Các chủ thuyền đã tấn công Papin và đã đập tan
chiếc thuyền và động cơ hơi nước của ông thành từng mảnh. Papin đã chết trong
cảnh nghèo túng và được chôn trong một nấm mồ không được đánh dấu.
Trong luyện kim, những đóng góp then chốt đã được đưa ra trong các năm
1780 bởi Henry Cort,
Trong năm 1769, Arkwright, đã lấy được
bằng sáng chế về “khung nước,” Trong năm 1771 họ đã xây dựng một trong những
nhà máy đầu tiên của thế giới ở Cromford. Vào đầu thế kỷ, đã cần 50.000 giờ để xe
sợi bằng tay một trăm pound bông. Khung nước của Arkwright đã có thể làm việc
đó trong 300 giờ,
Cùng với cơ giới hóa kéo sợi đến cơ
giới hóa dệt. Một bước quan trọng đầu tiên đã là sáng chế ra chiếc thoi bay bởi
Jonh Kay trong năm 1733..
Công nghiệp dệt Anh không chỉ đã là
động lực đằng sau Cách mạng Công nghiệp mà cũng đã cách mạng hóa nền kinh tế
thế giới.
Hệt như các kỹ sư kênh vĩ đại, các kỹ
sư đường bộ và đường sắt vĩ đại cũng không. John McAdam, người đã sáng chế ra
tarmac [phương pháp trải mặt đường bằng đá dăm trộn chất kết dính như nhựa
đường sau này] vào khoảng 1816, là con trai của một quý tộc nhỏ. Xe lửa hơi
nước đầu tiên được xây dựng bởi Richard Trevithick trong năm 1804. Bố
Trevithick đã dính líu đến việc khai mỏ ở Cornwall, và Richard trở nên bị mê
hoặc bởi máy hơi nước được dùng để bơm [nước] khỏi mỏ. Ðáng kể hơn đã là những
đổi mới của George Stephenson, con trai của cha mẹ mù chữ, và nhà sáng chế của
xe lửa “Tên lửa” nổi tiếng, người đã bắt đầu làm việc như một thợ máy ở một mỏ
than.
Với công nhân được tập trung vào các
nhà máy mới và các trung tâm công nghiệp, đã trở nên dễ để tổ chức và gây náo
loạn. Vào ngày 16-8-1819, một cuộc meeting để phản đối hệ thống chính trị và
các chính sách của chính phủ đã được lên kế hoạch tổ chức ở Quảng trường St.
Peter, Manchester. Các nhà chức trách đã
rất lo lắng về cuộc meeting, và một lực lượng sáu trăm kỵ binh đã được tập họp.
Khi các bài phát biểu bắt đầu, một thẩm phán địa phương đã quyết định ban
hành một lệnh bắt những người phát biểu. Khi cảnh sát thử thi hành lệnh bắt, họ
đã vấp phải sự chống đối của đám đông, và cuộc đánh nhau nổ ra. Tại điểm này
các kỵ binh tấn công đám đông, Trong vài phút hỗn loạn, mười một người đã chết
và có lẽ sáu trăm người đã bị thương. Tờ Manchester
Observerđã gọi nó là Vụ Tàn sát Peterloo.
Nhưng căn cứ vào những thay đổi về các
thể chế kinh tế và chính trị, sự đàn áp dài hạn đã không là một giải pháp ở
nước Anh. Vụ Tàn sát Peterloo vẫn là một sự cố cô lập. Và một cách tự nhiên,
những thay đổi về phân bổ quyền lực chính trị theo thời gian sẽ dẫn đến một sự
phân bổ lại thêm nữa về thu nhập.
Chính là bản chất dung hợp của các thể
chế Anh là những cái đã cho phép quá trình này xảy ra. Những người chịu thiệt
hại và sợ sự phá hủy có tính sáng tạo đã không còn có khả năng để chặn nó lại.
VÌ
SAO Ở NƯỚC ANH?
Cách mạng Công nghiệp đã bắt đầu và đã
tiến những bước dài ở nước Anh bởi vì các thể chế kinh tế dung hợp độc nhất của
nó. Các thể chế này lần lượt lại được xây dựng trên nền móng được đặt bởi các
thể chế chính trị dung hợp do Cách mạng Vinh quang gây ra.
Có lẽ cốt yếu nhất, sự nổi lên của, và
sự trao quyền cho, các nhóm lợi ích khác nhau – trải từ tầng lớp gentry, các
nông dân thương mại mà đã nổi lên trong thời kỳ Tudor, đến các loại khác nhau
của các nhà chế tạo cho các nhà buôn xuyên Ðại Tây Dương – đã có nghĩa rằng
liên minh chống chính thể chuyên chế Sutart đã không chỉ mạnh mà cũng rộng.
Liên minh này được tăng cường thậm chí hơn nữa bởi sự hình thành Ðảng Whig
trong các năm 1670, đã cung cấp một tổ chức để đẩy mạnh các quyền lợi của nó.
Sự trao quyền cho nó đã làm trụ cột cho chủ nghĩa đa nguyên tiếp sau Cách mạng
Vinh quang. Nếu giả như tất cả những người chiến đấu chống lại nhà Stuart đã có
cùng quyền lợi và cùng bối cảnh, thì việc lật đổ nền quân chủ Stuart chắc đã có
nhiều khả năng [chỉ] là một sự tái diễn của Nhà Lancaster đối lại Nhà York, đưa
một nhóm lợi ích hẹp chọi lại một nhóm lợi ích hẹp khác, và cuối cùng thay thế
hay tái tạo cùng hay hình thức khác của các thể chế chiếm đoạt. Một liên minh
rộng có nghĩa rằng đã có những đòi hỏi lớn hơn cho việc tạo ra các thể chế
chính trị đa nguyên. Không có một loại nào đó của chủ nghĩa đa nguyên, sẽ có
một nguy cơ rằng một trong các nhóm lợi ích khác nhau này sẽ chiếm đoạt quyền
lực gây tổn hại cho phần còn lại.
Thế nhưng chẳng cái nào trong
các nhân tố này đã khiến cho một chế độ đa nguyên thật sự chắc chắn xảy ra, và
sự nổi lên của nó đã một phần là hậu quả của con đường tùy thuộc ngẫu nhiên của
lịch sử. Một liên minh mà không quá khác đã có khả năng nổi lên như bên chiến
thắng trong Nội Chiến Anh chống lại nhà Stuart, còn liên minh tương tự đã chỉ dẫn
đến chế độ độc tài của Oliver Cromwell. Sức mạnh của liên minh này cũng đã
không là cái đảm bảo rằng chính thể chuyên chế bị đánh bại. James II đã có thể đánh bại William xứ Orange.
Con đường của sự thay đổi lớn về thể chế, như thường lệ, cũng không ít tùy
thuộc ngẫu nhiên hơn kết quả của các xung đột chính trị khác. Ðiều này đã là
thế cho dù con đường cụ thể của sự trôi dạt thể chế mà tạo ra liên minh rộng
rãi chống lại chính thể chuyên chế và bước ngoặt của các cơ hội thương mại Ðại
Tây Dương đã sắp đặt trước các con bài chống lại nhà Stuart. Trong trường hợp
này, vì thế, sự tùy thuộc ngẫu nhiên và một liên minh rộng đã là các nhân tố
quyết định làm nòng cốt cho sự nổi lên của chủ nghĩa đa nguyên và các thể chế
bao gồm.( còn tiếp )
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire