Ngân sách và các tổ chức hội - đoàn thể nhà nước

Sa Nam


(TBKTSG) - Thống kê từ dữ liệu ngân sách nhà nước trên cổng thông tin của Bộ Tài chính cho thấy chi cho các trung ương hội của tổ chức chính trị - xã hội, cũng như các trung ương hội khối các tổ chức xã hội - nghề nghiệp đã tăng gấp hơn 3 lần trong 10 năm qua, từ năm 2006 đến năm 2015. Nhưng đó chỉ là một phần của bức tranh.

Ngân sách hội - đoàn thể là con số không nhỏ

Rất nhiều hội đặc thù, ở cả trung ương và địa phương cũng được ngân sách tài trợ một phần như Liên đoàn Bóng đá Việt Nam, Hội Đông y, Hội Khuyến học, Hội Người cao tuổi, Hội Người mù và rất nhiều các hội đoàn khác. Ảnh: vov.vn

Theo Dự toán chi ngân sách trung ương năm 2016, tổng chi cho các cơ quan trung ương của sáu tổ chức chính trị - xã hội tới 1.503,740 tỉ đồng, gồm Ủy ban Trung ương Mặt trận tổ quốc Việt Nam (92,435 tỉ đồng); Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh (551,505 tỉ đồng); Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam (158,685 tỉ đồng); Hội Nông dân Việt Nam (346,515 tỉ đồng); Hội Cựu chiến binh Việt Nam (80,830 tỉ đồng); Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam (273,770 tỉ đồng). Nếu tính luôn cả dự toán ngân sách cho Liên minh Hợp tác xã Việt Nam thì tổng chi lên đến 1.615,710 tỉ đồng.

Tuy nhiên, đây mới là phần thông tin chi cho các hội - đoàn thể được công khai. Còn rất nhiều hội đặc thù, ở cả trung ương và địa phương cũng được ngân sách tài trợ một phần, nhưng chưa được công khai trong dữ liệu của Bộ Tài chính, từ Liên đoàn Bóng đá Việt Nam đến Hội Đông y, Hội Khuyến học, Hội Người cao tuổi, Hội Người mù và rất nhiều hội đoàn khác.

Một trong những nghiên cứu hiếm hoi về ngân sách cho các hội - đoàn thể của Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR), ngân sách (ước tính) chi khoảng 14.000 tỉ đồng cho toàn bộ khối này, tức là lớn hơn dự toán ngân sách năm 2016 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (khoảng 11.000 tỉ đồng) - một bộ được coi là siêu bộ, gần gấp đôi ngân sách của Bộ Giáo dục và Bộ Y tế, chỉ thua Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, và Bộ Tài Chính. Nghiên cứu này cũng ước tính, nếu tính đủ cả chi phí kinh tế - xã hội, tức là gồm cả đất đai, nhà cửa, xe cộ và các tài sản khác, chi phí toàn hệ thống của các tổ chức hội đoàn này hàng năm dao động từ 45.600-68.100 tỉ đồng, tương đương 1-1,7% GDP.

Những khó khăn gay gắt của ngân sách trong giai đoạn hiện nay chính là cơ hội để Quốc hội và Chính phủ đánh giá lại và cải tổ hệ thống hội đoàn. Luật về hội đã được đưa vào nghị trình xây dựng cần nắm bắt cơ hội này.

Hầu hết các hệ thống hội đoàn, trong đó đặc biệt là các tổ chức chính trị - xã hội, được tổ chức theo mô hình hành chính, có biên chế, nhà cửa, trụ sở, xe cộ, với hệ thống tổ chức và mô hình hoạt động hầu như không thay đổi từ thời bao cấp đến nay.

Mơ hồ cách thức phân bổ và hiệu quả hoạt động

Phải bỏ ra chi phí khổng lồ như vậy nhưng những người trong cuộc, tức là “cán bộ” của các hội, trong nhiều phát biểu công khai đều “kêu” thiếu kinh phí cho hoạt động. Nhìn vào phân bổ ngân sách chi tiết của các trung ương hội, có thể thấy chi thường xuyên, tức chi cho lương bổng, chi phí hành chính trung bình chiếm khoảng 90% ngân sách được hỗ trợ. Thế nên tình trạng phổ biến là chỉ có kinh phí nuôi bộ máy, mà hầu như không còn kinh phí để làm việc. Các hội đoàn, mặc dù có thành viên, nhưng hội phí thành viên đóng góp, cũng như huy động tài trợ từ các nguồn phi ngân sách là hầu như không đáng kể. Trong khi đó, hiện nay chưa có những tiêu chí rõ ràng cho việc phân bổ ngân sách tài trợ cho hoạt động của các tổ chức này. Ngân sách, rốt cuộc, được phân theo kiểu cào bằng, chứ không dựa trên kết quả hay đầu ra hoạt động cụ thể.

Một mặt khác, dù mang danh là các tổ chức quần chúng, thành lập trên cơ sở tự nguyện cũng như phục vụ nhu cầu của các nhóm cộng đồng, thực tế các tổ chức này còn hoạt động như những cánh tay nối dài của Nhà nước, phục vụ cho “nhiệm vụ chính trị” của Nhà nước. Tổ chức theo mô hình hành chính, mơ hồ trong chức năng, lại mang bản chất là những hội độc quyền (trong mỗi lĩnh vực, trên mỗi địa bàn chỉ được phép thành lập một hội) và dựa vào bao cấp nhà nước, khiến các hội đoàn, trong đó đặc biệt là các hội đặc thù, khó có thể thực hiện được sứ mệnh thực sự của nó.
 

Bắt buộc cải cách hệ thống tổ chức

Những quan ngại về mô hình tổ chức và hiệu quả hoạt động của các hội đoàn nhà nước đã được nêu lên trong nhiều năm qua. Do đó, những khó khăn gay gắt của ngân sách trong giai đoạn hiện nay chính là cơ hội để Quốc hội và Chính phủ mới được kiện toàn đánh giá lại và cải tổ hệ thống hội đoàn.

Ngay từ những năm đầu thập niên 1990, khi góp ý cho Hiến pháp 1992, Giáo sư Phan Đình Diệu, và tiếp đó là nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân đã đặt ra những yêu cầu xác đáng về chuyển các hội đoàn thành những tổ chức tự nguyện, phục vụ nhu cầu của các nhóm cộng đồng. Hội đoàn phải tự chủ và tự chịu trách nhiệm về kinh phí hoạt động, bằng cách gây quỹ từ cộng đồng, tìm tài trợ, hội phí. Nhà nước có thể tài trợ một phần kinh phí hoạt động, nhưng là tài trợ dựa trên các tiêu chí rõ ràng và minh bạch, trên cơ sở cạnh tranh và xét đến hiệu quả hoạt động của từng hội đoàn cụ thể.

Sau ba thập kỷ tiến hành cải cách mở cửa, những điểm mạnh và những khuyết tật của các thiết chế thị trường và Nhà nước đồng thời được thể hiện. Nhà nước rõ ràng có những thất bại của Nhà nước, và thị trường có những khuyết tật của thị trường. Hội đoàn phải dựa trên các thiết chế tự quản, điều chỉnh bằng sự tự đồng thuận, bằng các chuẩn mực và đạo đức, cho phép bổ khuyết cho những thất bại của Nhà nước và thị trường. Xã hội công dân ở Việt Nam cần được tạo không gian và môi trường để có thể phát triển, trưởng thành và đóng vai trò bệ đỡ như mong đợi.

Quốc hội và Chính phủ khóa mới, với Luật về hội đã được đưa vào nghị trình xây dựng cần nắm bắt cơ hội này.

 

Nguồn: Theo Thời Báo Kinh Tế Saigon