KHÔN NGOAN HAY LỪA BỊP

Nguyễn Đình Cống

Sau vụ CA Hà Nội khởi tố  “Vụ Đồng Tâm”, có 2 luồng dư luận trái ngược về hành động viết bản cam kết của ông Chủ tịch TP. Một số cho đó là sự khôn ngoan, kịp thời làm dịu tình hình, tháo ngòi nổ. Bên khác, đông hơn cho rằng đây là trò lừa bịp, là thủ đoạn xảo trá. Thế còn bản thân ông chủ tịch, ông suy nghĩ thế nào, ông nói gì trước và sau khi ký cam kết. Điều ta nghĩ và lời ta nói có thể  giống nhau khi ta là người trung thực. Còn nếu ta là kẻ thủ đoạn thì  điều nói ra và suy nghĩ có thể ngược nhau, việc đó chỉ có ta biết, Trời biết, người ngoài chỉ có thể phỏng đoán.

Tại sao cùng một việc làm mà kẻ cho là khôn, người cho là đểu. Ấy là do nhận thức và cũng một phần do tàn tích của nền văn hóa lạc hậu. Dân tộc Việt qua hàng ngàn năm phải đấu tranh chống bọn  ngoại xâm ở thế  lấy yếu địch mạnh,  ở  thế châu chấu đá xe, nhiều lúc phải đánh du kích, tập kích, phải dùng nhiều mưu kế để đánh lừa kẻ địch, để đưa chúng vào những “cái bẫy” do ta lập sẵn. Ngay cả những trận đánh lớn, chiến dịch lớn, một trong những thành công đầu tiên là nghi binh, là trận địa giả để lừa đối phương. Những mưu kế đánh lừa kẻ địch ấy được ca ngợi là khôn ngoan, là thông minh, được phổ biến, tuyên truyền, dần dần thấm vào máu, vào nhận thức của đông người, trở thành một xu hướng trong nền văn hóa.  Người ta  đồng nhất mưu mẹo lừa dối trong chiến tranh với trí thông minh, với sự khôn ngoan và rồi  tìm cách vận dụng nó vào cuộc sống.

Trong một số triều đại phong kiến, các bậc vua sáng biết chuyện này nên sau khi kết thúc chiến tranh vua cấp bổng lộc cho tướng tá và không dùng họ trong quản lý xã hội. Để làm việc dân sự phải tuyển chọn loại người khác, có trí thông minh khác, có sự khôn ngoan khác. Đó là thông minh, khôn ngoan xuất phát từ trung thực, gắn với minh bạch, tránh xa lừa đảo, dối trá. Các ông vua biết rằng nếu dùng các ông tướng có nhiều thành tích trong chiến tranh để cai trị dân thì các ông ấy dễ dàng dùng mưu mẹo với dân và khi có gì không vừa lòng, sẵn sàng xem dân như kẻ  địch trên chiến trường để tìm mưu mô đối phó. Nếu như thế dễ dẫn xã hội đến loạn lạc.

Dân Việt, kể cả một số trí thức đã nhiều năm nhầm lẫn giữa mưu mô dối trá, những trò láu cá với trí thông minh nên mới sáng tác ra nhiều chuyện dân gian kiểu Trạng Quỳnh lừa các bà chúa, chuyện anh nông dân lừa con quỷ trong việc hợp tác làm ruộng, kể cả chuyện Vua Hùng lừa Thủy Tinh v.v…Rồi biết bao mưu mô lừa địch trong chiến tranh được phổ biến rộng rãi. Những chuyện đó được dạy trong các trường, trẻ em Việt đã nhận thức nhầm giữa mưu mô, dối trá và trí thông minh chân chính. Rồi nữa, nhiều tướng tá, sĩ quan càng có nhiều mưu mô, càng có thành tích trong việc dùng mưu mẹo lại được giao quyền quản lý dân sự.

Trong quản lý dân sự rất khác trong chiến tranh, đặc biệt là chiến tranh cách mạng. Trong chiến tranh đề cao mưu lược. Trong quản lý đề cao trung thực, minh bạch, lòng tin. Dùng nhiều cán bộ trưởng thành trong chiến tranh cho quản lý dân sự là một trong những sai lầm lớn về tổ chức. Nhầm lẫn giữa mưu mô lừa dối với trí thông minh và khôn ngoan là một trong những nhầm lẫn về nhận thức.

Quay trở lại chuyện ông Chủ tich TP viết cam kết. Có 2 khả năng :

1- Ông thật lòng, tưởng rằng Chủ tịch TP có trách nhiệm, có toàn quyền viết và thực hiện cam kết mà không biết đó là việc làm lấn sang sân tư pháp, ông không có quyền đó, làm thế là phạm luật. Như vậy ông là người không am hiểu, nói theo dân gian là người ngu, làm liều.

2- Nếu ông biết việc mình làm không đúng luật, như có một số người giải thích, đây chỉ là biện pháp tình thế, ông dùng thủ đoạn đánh lừa, như kiểu lừa địch trong chiến tranh. Như thế ông là người đểu. Đúng là trong trường hợp cấp bách có thể dùng tạm giải pháp tình thế, nhưng không được đánh lừa dân, và khi tình trạng cấp bách qua rồi thì phải kịp thời giải thích cho mọi người biết giải pháp tình thế đó.

Nếu tôi ở vào hoàn cảnh của ông có lẽ tôi cũng dùng giải pháp tình thế, nhưng là giải pháp  dựa trên sự trung thực và minh bạch, có lý, có tình, đúng luật, nhất định không dùng thủ đoạn. 

Người lãnh đạo giỏi hay không, phẩm chất của họ như thế nào rất ít thể hiện trong những công việc hàng ngày. Nó thể hiện khá rõ khi giải quyết sự cố khó khăn, gay cấn. Qua sự việc trên  thấy được phần nào trình độ, nhận thức của cán bộ chế độ hiện hành.