Vụ bắt nhà báo Phạm Đoan Trang: Phản ứng ban đầu từ quốc tế và Việt Nam

Phạm Đoan Trang - Nguồn hình ảnh, Pham Doan Trang

Không lâu sau khi nhà báo tự do, nhà hoạt động xã hội dân sự Phạm Đoan Trang bị chính quyền bắt giữ tại Sài Gòn hôm 07/10/2020, quốc tế và khu vực, cũng như giới quan sát thời sự Việt Nam từ trong nước và hải ngoại đã có những phản ứng ban đầu.

Từ Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch - HRW) khu vực, Phó giám đốc Phil Robertson khu vực châu Á, trong một tuyên bố chính thức hôm thứ Tư lên án vụ bắt giữ và yêu cầu trả tự do ngay lập tức cho người vừa bị bắt:

"Phản ứng như thiêu đốt của Việt Nam đối với bất đồng chính kiến ​​được trưng bày cho tất cả mọi người xem với vụ bắt giữ blogger và tác giả nổi tiếng Phạm Đoan Trang. Mặc dù phải hứng chịu nhiều năm bị chính quyền quấy rối có hệ thống, bao gồm cả các cuộc tấn công nặng nề, bà vẫn trung thành với các nguyên tắc vận động hòa bình cho nhân quyền và dân chủ.

"Cách tiếp cận sâu sắc của bà đối với cải cách và yêu cầu người dân tham gia thực sự vào hoạt động quản trị của họ, là những thông điệp mà Chính phủ Việt Nam nên lắng nghe và tôn trọng, không kìm nén.

"Tổ chức Theo dõi Nhân quyền lên án mạnh mẽ việc Việt Nam bắt giữ Phạm Đoan Trang. Mỗi ngày cô ấy sống sau song sắt là một sự bất công nghiêm trọng, vi phạm các cam kết quốc tế về nhân quyền của Việt Nam và gây ô nhục cho chính phủ. Các chính phủ trên khắp thế giới và Liên Hợp Quốc phải ưu tiên trường hợp của cô ấy, thay mặt cô ấy nói to và nhất quán, đồng thời yêu cầu trả tự do ngay lập tức và vô điều kiện cho cô ấy".

Hành động đáng 'chê trách'

Từ Tổ chức Ân Xá Quốc Tế (Amnesty International), cùng ngày, trong một tuyên bố có tựa đề "Việt Nam: Nhà vô địch nhân quyền bị bắt, có nguy cơ bị tra tấn nghiêm trọng", Phó Giám đốc Khu vực của tổ chức này, Ming Yu Hah, gọi đây là một hành động đáng 'chê trách' của chính quyền và kêu gọi thả tự do vô điều kiện cho nhà báo, nhà hoạt động:

"Việc Phạm Đoan Trang bị bắt là một hành động đáng chê trách. Bà là một nhân vật hàng đầu trong cuộc đấu tranh cho nhân quyền ở Việt Nam. Bà đã truyền cảm hứng cho vô số nhà hoạt động trẻ lên tiếng vì một Việt Nam công bằng, hòa nhập và tự do hơn.

"Phạm Đoan Trang phải đối mặt với nguy cơ sắp bị tra tấn và đối xử tệ bạc dưới bàn tay của chính quyền Việt Nam. Bà phải được trả tự do ngay lập tức và vô điều kiện.

"Phạm Đoan Trang đã phải đối mặt với sự ngược đãi do công việc của bà là một nhà bảo vệ nhân quyền cho phụ nữ kể từ khi bà trở về Việt Nam vào năm 2015. Trước đó, bà đã phải nhập viện sau khi bị tra tấn và chịu bạo lực về giới sau vụ bắt giữ tùy tiện với bà vào năm 2018".

Cũng hôm 07/10, hãng tin Anh Reuters đưa tin về sự việc trong một bản tin cho hay "Việt Nam bắt giữ nhà hoạt động vài giờ sau cuộc họp nhân quyền với Mỹ", bản tin viết:

"Các nguồn tin và các nhóm nhân quyền quốc tế cho biết Việt Nam đã bắt giữ một blogger và một nhà bất đồng chính kiến nổi tiếng vì "các hoạt động chống nhà nước" vài giờ sau khi chính phủ nước này tổ chức các cuộc đàm phán thường niên về nhân quyền với Hoa Kỳ…

"… Mặc dù cải cách kinh tế sâu rộng và ngày càng cởi mở hơn với thay đổi xã hội, đảng Cộng sản cầm quyền của Việt Nam rất ít dung thứ sự chỉ trích và đã tăng cường đàn áp các nhà hoạt động trước thềm đại hội đảng quan trọng vào tháng Một năm sau."

Nhà báo, nhà hoạt động xã hội Phạm Đoan Trang cũng là người phát ngôn của NXB Tự do cùng các ấn phẩm do NXB Tự Do phát hành. - Nguồn hình ảnh, PHẠM ĐOAN TRANG

'Truy cứu theo cả hai điều luật?'

Cùng hôm thứ Tư, từ Việt Nam và hải ngoại, một số nhà hoạt động và quan sát xã hội và thời sự Việt Nam nêu phản ứng của mình về sự việc.

Trịnh Hữu Long, Tổng Biên tập Luật Khoa Tạp Chí, nhà vận động cho xã hội dân sự ở Việt Nam, từ một quốc gia tại khu vực Đông Nam Á nói với BBC:

"Như mọi người đã biết, chính quyền Việt Nam đã bắt giữ và khởi tố bị can bà Phạm Đoan Trang theo tội danh quy định theo cả điều 88 của Bộ luật hình sự năm 1999 và cả điều 117 Bộ Luật hình sự Việt Nam 2015.

"Điều này có nghĩa bà Phạm Đoan Trang sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự với những hành vi xảy ra từ kể cả trước ngày 01/01/2018, lẫn như từ ngày 01/01/2018 trở lại đây, ngày 01/01/2018 là ngày Bộ Luật hình sự mới có hiệu lực.

"Vì vậy có thể thấy sẽ có nhiều hành vi của Đoan Trang từ nhiều năm qua sẽ được đưa vào kết luận điều tra và cáo trạng."

Từ Hà Nội, Tiến sỹ Khoa học Nguyễn Quang A, nguyên Viện trưởng Viện phản biện Chính sách độc lập IDS (đã tự giải thể) nói với BBC:

"Tôi cho rằng đây là một vụ đàn áp trắng trợn chống lại những tiếng nói khác với ý của ĐCSVN, chống lại những quyền tự do báo chí, xuất bản và biểu đạt đã được Việt Nam cam kết tôn trọng trong luật quốc tế (ICCPR, mà Việt Nam đã tham gia từ đầu những năm 1980 và cũng được ghi trong Hiến Pháp Cộng hoà Xã hội chủ nghĩa Việt Nam và như thế chính quyền Việt Nam phải có nghĩa vụ phải tôn trọng các quyền đó của mọi công dân. Đáng tiếc nhằm để hợp pháp hoá những sự vi phạm như vậy bộ Luật Hình sự đã đưa vào những quy định mơ hồ như tội "tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam", quy định tại Điều 88 Bộ luật Hình sự 1999; và tội "làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống nhà nước CHXHCN Việt Nam " quy định tại Điều 117 Bộ luật Hình sự 2015.

"Theo tôi, xét về mặt nguyên tắc chẳng ai có thể chống lại một nhà nước cả (vì nó gồm lãnh thổ, dân cư, bộ máy nhà nước và các dự án nhà nước); nhưng ai cũng có quyền chống một chính quyền (tức là những người con người cụ thể làm các chức năng cụ thể trong các bộ máy nhà nước) khi chính quyền ấy làm bậy (chính ông Hồ Chí Minh đã kêu gọi nhân dân đuổi chính phủ nếu chính phủ làm không tốt việc phục vụ dân). Đáng tiếc ĐCSVN đánh đồng chính quyền với nhà nước và tạo ra các điều luật hay các tội danh mù mờ để họ có thể diễn giải việc bắt bất cứ ai làm những điều hợp hiến, hợp luật quốc tế như Phạm Đoan Trang đã làm và bắt bớ, bỏ tù những người người như vậy. Phải đấu tranh để đòi ĐCSVN thực hiện đúng luật quốc tế, đúng Hiến pháp mà chính nó tạo ra."

Ấn phẩm của NXB Tự Do chủ yếu về chính trị, xã hội và luật pháp. - Nguồn hình ảnh, NXB TỰ DO

Quyết định từ cấp cao nhất?

Cũng từ Hà Nội, ông Nguyễn Hữu Vinh, cựu Thiếu tá An ninh, Bộ Công an Việt Nam, bình luận:

"Tôi thấy đây tiếp tục là một diễn biến đáng lo ngại cho không khí tự do dân chủ ở Việt Nam, trong lúc một số nhà báo tự do, blogger đã nối tiếp nhau vị bắt từ cuối năm ngoái tới giờ, vụ Đồng Tâm vừa mới xử sơ thẩm. Đặc biệt lại đang diễn ra Hội nghị trung ương, và cuộc Đối thoại nhân quyền Việt-Mỹ."

Từ Paris, nhà báo tự do Tường An, nhà hoạt động xã hội dân sự và vận động cho công đoàn độc lập, nói:

"Tôi thấy cả bất ngờ lẫn không bất ngờ trước sự kiện này, bất ngờ là vì báo chí của nhà nước Việt Nam hôm 07/10 cho biết cơ quan an ninh điều tra và tổ công tác Hà Nội đã hợp tác với tổ công tác thuộc Bộ công an tại TP Hồ Chí Minh để bắt nhà báo Phạm Đoan Trang vào đêm 6/10.

"Nhưng cũng trong ngày hôm đó, giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đã có cuộc đối thoại Nhân quyền lần thứ 24. Họ như thế đã bắt một người đấu tranh cho Nhân quyền ngay trong ngày đối thoại về Nhân quyền.

"Còn điều mà tôi không bất ngờ là tại Việt Nam, mỗi người đấu tranh cho dân chủ, nhân quyền và lao động tại Việt Nam lúc nào cũng là một tù nhân dự khuyết.

"Nhất là nhà báo Đoan Trang lại là một người hoạt động rất tích cực và hiệu quả, từ lâu cô đã là cái gai trong mắt của nhà cầm quyền. Chính cô cũng đã từng nói rằng cô có thể bị bắt bất cứ lúc nào. Đây là điều mà nhiều người đoán trước sẽ xảy ra, chỉ không biết là lúc nào thôi."

Bình luận thêm về bối cảnh của vụ bắt giữ, và điều gì có thể là mục tiêu hay mong muốn của chính quyền qua vụ bắt nhà hoạt động, các nhà quan sát từ hải ngoại và Việt Nam nói:

"Chúng ta rất khó biết là chính quyền muốn điều gì, hiện nay về bối cảnh, Đại hội đảng CSVN lần thứ 13 sắp tới trong chỉ còn vài tháng nữa thôi, Hội nghị 13 Ban chấp hành TƯ đảng CSVN đang diễn ra, và ở quốc tế thì cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2020 cũng sắp diễn ra đầu tháng tới, bối cảnh theo tôi là rất phức tạp với quá nhiều yếu tố đang xảy ra," ông Trịnh Hữu Long bình luận.

"Tôi nghĩ rằng việc bắt giữ Phạm Đoan Trang nằm đâu đó trong một cuộc tranh giành quyền lực trong nội bô đảng cầm quyền và có đó trong nội bộ đảng này đang cần lập một chiến công lớn để được ghi nhận, để được đề bạt vào những chức vụ cao hơn trong ban lãnh đạo cấp cao của đảng Cộng sản trong thời gian tới.

"Phạm Đoan Trang là một nhà hoạt động dân chủ thuộc hàng nổi tiếng nhất, hiệu quả nhất ở Việt Nam, và việc bắt giữ Phạm Đoan Trang, theo tôi phải đến từ các cấp lãnh đạo cao nhất của đảng và chính quyền, chứ không thể nào chỉ đến từ cấp lãnh đạo chỉ như Ủy viên Trung ương đảng hay cấp Thứ trưởng được."

'Một kiểu vỗ mặt người Mỹ'?

Từ Hà Nội, ông Nguyễn Hữu Vinh nói:

"Tôi thấy rằng ngoài những hoạt động của bà Đoan Trang trong nhiều năm nay làm chính quyền khó chịu, thì tài liệu Báo cáo Đồng Tâm mới đây có lẽ làm họ khó chịu hơn nữa, dẫn tới quyết định bắt giữ.

"Tuy nhiên, việc bắt giữ bà Đoan Trang ngay sau khi bà gặp đại diện Tòa Lãnh sự Mỹ và đúng lúc cuộc Đối thoại nhân quyền Việt- Mỹ đang diễn ra là một hiện tượng quá lạ. Về ngoại giao, nó như một kiểu "vỗ mặt" với phía Mỹ, trong lúc quan hệ hai nước đang tốt đẹp chưa từng thấy và rất cần nhau quanh việc đối phó với Trung Quốc ở Biển Đông. Không lẽ lại có chuyện "trống đánh xuôi, kèn thổi ngược", hay thậm chí là những khúc mắc nội bộ khó thấy hết bên trong?

"Vì vậy, thật khó đoán mục đích khác thường của việc bắt giữ, ngoài chuyện bình thường là trấn áp các hoạt động liên quan quyền tự do dân chủ của người dân, cùng với mục tiêu phục vụ phiên tòa phúc thẩm vụ Đồng Tâm, nếu như sẽ diễn ra trước Đại hội 13."

Ông Nguyễn Quang A bình luận:

"Đơn giản, tôi thấy rằng sắp diễn ra đại hội của ĐCSVN và trước đại hội họ muốn bóp nghẹt tiếng nói khác họ. Nguyên nhân họ vin vào các điều luật vi hiến, trái với luật quốc tế như nêu ở trên thì bất kể ai có tiếng nói khác với ĐCSVN đều có thể là các ứng viên tù nhân nếu họ không im miệng và ngoan ngoãn nghe theo ĐCSVN. Chính quyền vi phạm Hiến pháp bằng việc bắt bớ hẳn là muốn bịt miệng Đoan Trang và đe doạ những người khác."

Còn từ Paris, bà Tường An nói:

"Như tôi đã bày tỏ rằng khá bất ngờ khi nhà cầm quyền CSVN bắt nhà báo Phạm Đoan Trang vào lúc mà giữa Việt Nam và Hoa Kỳ vừa có cuộc đối thoại về Nhân quyền. Với lực lượng công an hùng hậu, nếu muốn, họ có thể bắt cô ấy bất cứ lúc nào.

"Nhưng có một số câu hỏi mà tôi thấy được đặt ra qua đây rằng tại sao họ lại chọn thời điểm này? Hay có lẽ hồ sơ Đồng Tâm mà cô Phạm Đoan Trang vừa hoàn thành cùng với Will Nguyen là giọt nước làm tràn ly? Và họ sợ rằng ngoài 64 dân biểu Âu châu gửi kiến nghị vừa qua sẽ có thêm những dân biểu khác ở Âu châu và trên thế giới lên tiếng nữa chăng? Và sau khi đã đạt được các hiệp định Hiệp thương CPTPP, EVFTA, họ muốn cho thế giới tự do biết rằng họ bất chấp áp lực từ hai hiệp thương này?

Hậu quả, hệ quả có thể có là gì?

Về hệ quả, hệ lụy thậm chí là hậu quả nếu có của vụ bắt giữ, truy tố nhà hoạt động, các ý kiến nhân dịp này bày tỏ quan điểm với BBC.

"Tôi thấy vẫn tương tự như các vụ bắt giữ, xét xử những nhân vật tiếng tăm trong giới tranh đấu cho dân chủ, vụ việc này sẽ khuấy động đáng kể dư luận trong nước và quốc tế, vì bà Phạm Đoan Trang là nhân vật nổi tiếng từ lâu, một người đã dấn thân, hy sinh tuyệt đối cho lý tưởng của mình," ông Nguyễn Hữu Vinh bình luận.

Ông Trịnh Hữu Long nói: "Áp lực quốc tế đối với vụ bắt giữ, truy tố và có thể gọi luôn là vụ án này, chúng ta có thể kỳ vọng là sẽ rất lớn, các đại sứ quán, các tổ chức quốc tế, khu vực, các tổ chức chính phủ nước ngoài, Liên Hợp quốc v.v… sẽ có thể lên án rất kịch liệt."

"Bởi vì như đã nói, Đoan Trang không phải là một nhà hoạt động thông thường, cô là một nhà hoạt động rất nổi bật và được cộng đồng quốc tế biết đến rất nhiều. Vì thế, áp lực quốc tế theo tôi chắc chắn sẽ lớn.

"Tuy nhiên nó sẽ lớn giống như là vụ Lê Công Định hay là vụ Cù Huy Hà Vũ, chứ nó cũng khó mà lớn hơn và khó làm xoay chuyển được tình thế. Hậu quả về mặt quốc tế đối với chính phủ Việt Nam hiện nay ít, vì họ không còn hay không có trong tay một vụ đàm phán Hiệp định Thương mại nào với các chính phủ nước ngoài nữa.

"Cho nên thiệt hại kinh tế cho chính phủ Việt Nam tôi chưa thấy gì, song thiệt hại lớn mà họ có thể gánh chịu mà tôi thấy là việc bắt một Đoan Trang sẽ sinh ra rất nhiều Đoan Trang khác, vì việc bắt giữ cô chắc chắn sẽ tác động đến tâm lý của nhiều người đã theo dõi và ủng hộ Đoan Trang từ xưa đến nay và chắc chắn cũng sẽ giúp cho nhiều người mới biết đến cô và nguồn cảm ứng từ cô hơn."

Ông Nguyễn Quang A nêu quan điểm:

"Chắc chắn vụ bắt giữ Đoan Trang sẽ tạo ra những hệ quả nghiêm trọng vì nó bót nghẹt các tiếng nói khác biệt tức là nó cản trở sự phát triển của đất nước; nó cũng có thể gây ra nhiều sự phản kháng từ các tổ chức quốc tế; nó gây ra sự phẫn uất trong dư luận trong nước; nó cho thấy chỉ những kẻ yếu mới viện đến những biện pháp đàn áp thô bạo như thế với công dân của mình; chính quyền tưởng bắt Phạm Đoan Trang sẽ làm nhụt chí những người khác, họ lầm to vì tôi cũng thấy những sự đàn áp như vậy chỉ khiến nhiều người quyết tâm hơn hay nhiều người nhìn thấy sự vô pháp của chính quyền và như thế thực sự hại cho chính quyền."

Bà Tường An nói:

"Phạm Đoan Trang là một người hoạt động nổi tiếng, tên tuổi cô được các tổ chức Nhân quyền và các chính trị gia trên thế giới biết đến. Cô cũng đã nhận được nhiều giải thưởng quốc tế. Tôi tin chắc rằng, ngoài những người Việt đấu tranh ở trong cũng như ngoài Việt Nam, chắc chắc các tổ chức nhân quyền và các cơ quan quốc tế, các dân biểu, nghị sĩ sẽ lên tiếng, và lên tiếng mạnh mẽ.

"Tôi rất hy vọng sự việc này sẽ thêm một bằng chứng nữa để thế giới thấy rằng: nhà nước CSVN luôn luôn hứa hẹn những điều tốt đẹp, nhưng khi đã đạt được mục tiêu thì họ có thể phủ nhận hết tất cả những gì họ đã hứa hẹn. Việc bắt giữ cô Phạm Đoan Trang cũng như những tù nhân lương tâm khác cho thấy điều mà EU tin rằng : "Phê chuẩn EVFTA là để thúc đẩy nhân quyền tại Việt Nam " chỉ là một ảo tưởng.

Hôm 07/10 nhiều báo chính thống từ Việt Nam đưa tin vụ bắt giữ bà Phạm Đoan Trang, trong đó trang mạng hay Cổng thông tin điện tử của Bộ Công an Việt Nam cho hay nhà hoạt động bị bắt với cáo buộc "Tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam".

"Ngày 07/10/2020, Cơ quan An ninh điều tra Công an thành phố Hà Nội đã chủ trì phối hợp với một số đơn vị nghiệp vụ của Bộ Công an và Công an Thành phố Hồ Chí Minh thi hành Lệnh bắt bị can để tạm giam, khám xét khẩn cấp đối với bị can Phạm Thị Đoan Trang tại địa chỉ phòng 6 - lầu 1 - 372/36 đường Cách mạng tháng Tám, phường 10, quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh về tội "Tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam", Bộ Công an Việt Nam cho biết.

"Cơ quan An ninh điều tra Công an thành phố Hà Nội ra Quyết định khởi tố vụ án hình sự đối với Phạm Thị Đoan Trang (sinh ngày 27/5/1978; hộ khẩu thường trú: phường Cát Linh, quận Đống Đa, thành phố Hà Nội; hiện ở: phòng 6 - lầu 1 - 372/36 đường Cách mạng tháng Tám, phường 10, quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh) về tội: Tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, quy định tại Điều 88 Bộ luật Hình sự 1999 và Làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định tại Điều 117 Bộ luật Hình sự 2015.

"Viện Kiểm sát nhân dân thành phố Hà Nội đã ra Quyết định phê chuẩn các Quyết định của Cơ quan An ninh điều tra Công an thành phố Hà Nội đối với bị can Phạm Thị Đoan Trang. Hiện Cơ quan An ninh điều tra Công an thành phố Hà Nội đang tiếp tục điều tra theo đúng quy định của pháp luật," vẫn theo Bộ Công an Việt Nam.

https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-54453412