Bàn về Nhà nước kiến tạo

Nguyễn Đình Cống

Sách "Vì sao các quốc gia thất bại" cho rằng sự thành công hoặc thất bại của các quốc gia phụ thuộc chủ yếu vào thể chế chính trị và kinh tế. Mỗi thể chế có 2 trạng thái cơ bản là dung hợp (tốt) và chiếm đoạt (xấu). Khi kết hợp 2 thể chế tốt quốc gia sẽ phát triển không ngừng. Ngược lại,  kết hợp 2 thể chế xấu sẽ dẫn quốc gia, dân tộc vào tình trạng nghèo đói, kiệt quệ trong lúc mang tới giàu có cho một số ít người.

TS Nguyễn Sĩ Dũng khi xem xét vai trò nhà nước đến phát triển kinh tế đã đưa ra 3 mô hình:

1- Nhà nước điều chỉnh (như tại các nước Anh, Mỹ, Đức…)

2-Nhà nước kế hoạch hóa tập trung (như Liên xô và các nước XHCN trước đây)

3-Nhà nước kiến tạo (như các nước Nhật, Nam Hàn, Đài loan, Singapore ).

Nhà nước kiến tạo có nhiều ưu điểm và tránh được các nhược  điểm của mô hình 1 và 2. Lãnh đạo VN hiện nay đang mong ước  xây dựng Nhà nước  kiến tạo dưới sự lãnh đạo toàn diện của ĐCSVN.

Cũng theo TS Dũng, Nhà nước kiến tạo được hình thành dựa trên 9 điều kiện , do Chalmers Johnson tổng kết, trong đó 2 điều kiện đầu tiên, quan trọng nhất  là :

1-Bộ máy gọn nhẹ, tinh hoa, hiệu quả

2-Bộ máy hành chính được trao quyền đầy đủ.

Bảy điều kiện còn lại liên quan đến: Thiết chế tài chính; Bộ Thương mại và Công nghiệp; Nhà nước độc lập; Chính quyền mạnh; Kinh tế tư nhân; Xã hội dân sự.

Chỉ cần xem xét 2 điều kiện quan trọng đầu tiên đã thấy rằng, Nhà nước VN, nếu vẫn chịu sự độc quyền toàn trị như hiện nay của ĐCS thì không có cách nào xây dựng được Nhà nước  kiến tạo. Huyênh hoang, rêu rao về nó không khéo chỉ là thấy người sang bắt quàng làm họ, là trò lừa bịp lấy thúng úp voi. Tại sao vậy ?. Tại vì ĐCSVN chủ trương và thực thi những điều ngược lại.

Về bộ máy gọn nhẹ. Bộ máy nhà nước của VN hiện tại quá cồng kềnh. Lãnh đạo vẫn thường kêu gọi tinh giản, nhưng rồi nó vẫn phình ra khi mà các cơ quan của Đảng, Chính quyền, Mặt trận chồng chéo lên nhau. Phương châm Đảng lãnh đạo, Chính quyền quản lý, Nhân dân làm chủ đã tạo ra mâu thuẩn và hạn chế, gây nên nhiều lãng phí. Muốn có bộ máy tinh giản thì trước hết phải xử lý triệt để sự chồng chéo này. Nhưng hình như lãnh đạo sống chết vì nó, không muốn thay đổi.

Về tinh hoa. Theo TS Dũng thì : “Vì nhà nước kiến tạo phát triển là nhà nước dẫn dắt nền kinh tế phát triển. Nhà nước có thể dẫn dắt vì bộ máy hành chính - công vụ của nó là tinh hoa”. Đọc câu này có thể hiểu nhầm rằng tinh hoa là tính chất vốn có của Nhà nước kiến tạo . Nhưng thật ra tinh hoa là yêu cầu đối với mọi nhà nước bình thường. Phải có bộ máy gồm các phần tử tinh hoa thì mới có thể xây dựng Nhà nước kiến tạo. Trong bài  “ Hỏi thêm ông Dũng” tôi có trình bày rằng cứ theo đường lối cán bộ cộng sản, cứ theo quy hoạch cán bộ của Đảng thì chỉ tạo ra các “tinh hoa dổm” là chủ yếu. Loại ấy không thể nào điều hành được Nhà nước kiến tạo. Tinh hoa thực chất đã bị nền chuyên chính vô sản làm thui chột từ non trẻ, đã bị quy hoạch loại bỏ từ vòng ngoài.

Về hiệu quả. Lãnh đạo, Quốc hội, Chính phủ đều có nhận xét rằng Nhà nước VN hiện tại là kém hiệu quả. Hiện tượng và nguyên nhân đã quá rõ ràng.

Về điều kiện bộ máy hành chính được trao quyền đầy đủ. Liệu điều này có thể xẩy ra, có thể được Đảng chấp nhận khi họ phải lãnh đạo toàn diện, khi nghị quyết của các cấp bộ đảng đều cao hơn pháp luật, khi bộ máy của Đảng bao trùm lên bộ máy hành chính ở mọi nơi, mọi cấp. Để có được bộ máy hành chính được trao quyền đầy đủ thì tất yếu phải vô hiệu hóa các điều vừa kể. Liệu Đảng có chấp nhận và  Quốc hội có dám thảo luận và ban bố các điều như vậy.

Trong cuộc họp ngày 2 tháng 3 năm 2019 của Thủ tướng với 27 chuyên gia kinh tế hàng đầu, bàn về các trụ cột phát triển đến năm 2030, các chuyên gia cho rằng : “Để thực hiện các trụ cột về phát triển kinh tế  thì cần cải cách đồng bộ thể chế, trong đó, việc quan trọng cần thay đổi là tránh sự chồng chéo trong quản lý Nhà nước…, Song song với thể chế, yếu tố con người là rất quan trọng để thực hiện được thể chế đổi mới. Các chuyên gia đề nghị phải nâng cao chất lượng của cán bộ công chức, viên chức, thậm chí là cả đội ngũ lãnh đạo, đổi mới bộ máy quản lý”..

Các chuyên gia đề nghị nâng cao chất lượng cán bộ, công chức. Nhưng làm sao nâng được.  Mấy chục năm trời đã dùng rất nhiều biện pháp , nhưng không nâng được vì đường lối cán bộ sai ngay từ gốc. Điều này tôi đã trình bày trong bài “ Phản biện đường lối cán bộ cộng sản”. Đề nghị xem yếu tố con người là rất quan trọng, có ý muốn nói đến đội ngũ tinh hoa. Nhưng nếu cứ làm theo “ Quy hoạch CB của Đảng” thì chỉ chọn được “tinh hoa dổm”, và loại bỏ tinh hoa thực chất. Đề nghị tránh sự chồng chéo trong quản lý nhà nước phải chăng muốn đụng đến vai trò của Đảng và Mặt trận. Các đề nghị như vậy chỉ nói cho vui lỗ tai chứ Thủ tướng không có tài thánh và lòng dũng cảm để thi hành. Đó là chưa kể đến việc các chuyên gia chỉ vòng vo, nói tránh, không có một ai dám đụng đến chỗ nhạy cảm là xây dựng thể chế Tam quyền phân lập.

Thực ra ĐCSVN đã từ bỏ Mác Lê và đường lối cộng sản trong kinh tế để chạy theo sự phát triển tư bản hoang dã, để tạo nên bọn tư bản đỏ với nhóm lợi ích. Nhưng họ vẫn kiên trì đường lối chính trị. Đó là việc giữ vững độc quyền toàn trị của chuyên chính vô sản nhằm bảo vệ quyền lợi cho một số nhóm lợi ích. Họ rêu rao xây dựng nhà nước kiến tạo cũng chỉ là để phục vụ các nhóm lợi ích chứ chẳng phải vì nước vì dân. Tuy vậy trước sau thì Nhân dân Việt Nam cũng phải thiết lập nên một Nhà nước  dân chủ, theo mô hình kiến tạo, mô hình điều chỉnh  hoặc mô hình phát triển nào đó. Để làm được việc này thì điều kiện tiên quyết là từ bỏ con đường chính trị cộng sản với sự độc quyền toàn trị, từ bỏ Chủ nghĩa Mác Lê với vô sản chuyên chính để xây dựng thể chế dân chủ với Tam quyền phân lập, là cơ sở cho Nhà nước kiến tạo.