Nga can thiệp: Tại sao xảy ra bất ổn chính trị tại Kazakhstan?

Kazakhstan: quân đội được ra lệnh ‘bắn không cần cảnh báo’

Hàng chục người đã thiệt mạng và hàng ngàn người bị bắt giữ trong tuần qua liên quan đến làn sóng bạo lực tồi tệ nhất tại Kazakhstan kể từ khi tuyên bố độc lập vào đầu những năm 1990.

Lực lượng cảnh sát cho đến nay dường như đã giành lại quyền kiểm soát Almaty, thành phố lớn nhất Kazakhstan. Karim Massimov, cựu chủ tịch một ủy ban tình báo của Kazakhstan đã bị bắt giữ vì nghi ngờ phạm tội phản quốc sau các cuộc biểu tình chống chính phủ.

Ông Massimov từng là đồng minh của cựu Tổng thống Nursultan Nazarbayev - NGUỒN HÌNH ẢNH, REUTERS

Vụ bắt giữ ông Karim Massimov được Ủy ban An ninh Quốc gia nơi ông từng lãnh đạo công bố.

Ông Massimov từng là đồng minh của cựu Tổng thống Nursultan Nazarbayev

Tổng thống Kassym-Jomart Tokayev nói rằng các cuộc tấn công "khủng bố" vẫn đang diễn ra ở một vài nơi.

Bình luận của ông Kassym-Jomart Tokayev được đưa ra sau một cuộc điện đàm với người đồng cấp Nga Vladimir Putin, người đã ra lệnh gửi hàng trăm binh sĩ đến Kazakhstan vào tuần này để thiết lập trật tự.

Ông Tokayev cho rằng chính "những kẻ khủng bố" được huấn luyện ở nước ngoài đã gây cuộc bất ổn, nhưng không cung cấp bằng chứng.

Sự hiện diện của quân đội Nga tại Kazakhstan đã nhận được sự chỉ trích từ Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken. Ông Blinken cho rằng "một bài học trong lịch sử gần đây đó là một khi người Nga ở trong nhà bạn thì đôi khi rất khó để khiến họ rời đi".

Bộ Ngoại giao Nga thì gọi bình luận của ông Blinken là xúc phạm và đáp trả với lời lẽ cứng rắn: "Khi người Mỹ ở trong nhà của bạn thì có thể khó khi sống sót và không bị cướp bóc hay cưỡng đoạt".

Vị trí quan trọng của Kazakhstan

 

Giới chức Nga cho biết 2.500 binh sĩ sẽ chỉ tạm thời hiện diện tại Kazakhstan - NGUỒN HÌNH ẢNH, RUSSIAN DEFENCE MINISTRY

Kazakhstan nằm giữa Nga và Trung Quốc và là nền kinh tế lớn nhất khu vực Trung Á, giàu các quặng kim loại và hydrocarbon. Kazakhstan đã thu hút hàng trăm tỷ đôla vốn đầu tư nước ngoài kể từ tuyên bố độc lập vào năm 1991.

Về vị trí chiến lược, Kazakhstan kết nối 2 thị trường lớn và tăng trưởng nhanh chóng là Trung Quốc và Nam Á với Nga và Châu Âu bằng hệ thống đường bộ, đường sắt và cảng biển ở biển Caspi. Quốc gia này đã tự mô tả mình là 'nút khóa' trong Sáng kiến 'Vành đai và Con đường' của Trung Quốc.

Kazakhstan là quốc gia sản xuất uranium hàng đầu thế giới và bất ổn trong tuần này đã khiến giá kim loại vốn được sử dụng trong các nhà máy điện hạt nhân tăng 8%.

Kazakhstan là quốc gia xuất khẩu dầu lớn thứ 9 thế giới, sản xuất 85,7 triệu tấn vào năm 2021 và là quốc gia sản xuất than đá lớn thứ 10 thế giới.

Đây cũng là quốc gia có số lượng tiền ảo bitcoin lớn thứ 2 thế giới chỉ sau Mỹ. Chỉ số "hashrate" của bitcoin đo lường tốc độ, sức mạnh của miner (máy đào tiền) đã giảm hơn 10% vào ngày thứ Tư 5/1 sau khi internet bị cắt tại Kazakhstan, theo công ty BTC.com.

Tại sao người dân lại bất mãn?

Lực lượng an ninh tại Almaty, thành phố lớn nhất Kazakhstan - NGUỒN HÌNH ẢNH, GETTY IMAGES

Cuộc nổi dậy bắt đầu sau khi các cuộc biểu tình tại các vùng giàu dầu mỏ ở miền tây yêu cầu dỡ bỏ giá trần của nhà nước đưa ra hồi đầu năm 2022 đối với butane và propane, thường được xem là "giá nhiên liệu đi đường cho người nghèo" vì chi phí thấp.

Cuộc cải cách với mục tiêu làm giảm việc thiếu hụt dầu mỏ đã bị phản pháo khi giá nhiên liệu tăng hơn gấp đôi. Các cuộc biểu tình lan rộng và sâu xa hơn còn là sự bất mãn liên quan đến tham nhũng nhà nước lan tràn, bất bình đẳng thu nhập và khó khăn trong nền kinh tế liên quan đến đại dịch Covid.

Mặc dù là quốc gia có thu nhập đầu người cao nhất trong các quốc gia cộng hòa ở Trung Á, thế nhưng 50% người dân tại Kazakhstan, quốc gia có lãnh thổ lớn thứ 9 thế giới đều sống ở nông thôn, hoặc các vùng bị tách biệt với khả năng tiếp cận dịch vụ công yếu kém.

Trong khi đó những nguồn tài nguyên thiên nhiên khổng lồ của Kazakhstan lại giúp cho một giới nhỏ giàu lên không ngờ, nhiều người dân thường Kazakhstan cảm thấy mình bị bỏ lại phía sau. Khoảng 1 triệu người trong tổng số 19 triệu dân được ước tính sống dưới chuẩn nghèo.

Lạm phát hàng năm gần chạm mức 9%, cao nhất trong 5 năm qua, khiến ngân hàng trung ương đẩy lãi suất cho vay lên 9,75%

Lãnh đạo đất nước

Hàng ngàn người đã đổ ra đường biểu tình tại thành phố Almaty - NGUỒN HÌNH ẢNH, REUTERS

Chính trị gia và nhà ngoại giao Kassym-Jomart Tokayev, 68 tuổi đã được bầu làm tổng thống vào năm 2019 với lời hứa tiếp tục các chính sách hậu thuẫn doanh nghiệp của người tiền nhiệm lâu năm, Nursultan Nazarbayev. Thế nhưng Nazarbayev, một ủy viên của Bộ chính trị Liên bang Xô Viết, người đã lãnh đạo Kazakhstan trong gần 30 năm được xem nắm quyền lực thật sự ở hậu trường.

Ông Tokayev đã sử dụng các cuộc biểu tình - vốn đôi khi nhắm vào các biểu tượng của kỷ nguyên cựu Tổng thống Nursultan Nazarbayev bao gồm những bức tượng - để sa thải cựu tổng thống khỏi vị trí trưởng Hội đồng an ninh quyền lực.

Ông Nazarbayev không đưa ra bình luận hoặc xuất hiện công khai nào kể từ khi các cuộc biểu tình bùng phát và vẫn chưa rõ mức độ các cuộc nổi dậy sẽ làm suy yếu tầm ảnh hưởng đáng kể của ông và gia đình của mình trong chính trị và kinh doanh như thế nào.

Tổng thống Tokayev cũng sa thải Samat Abish, cháu trai của cựu Tổng thống Nazarbayev, phó chỉ huy trong lực lượng cảnh sát. Dariga, cháu gái lớn nhất của ông Nazarbaye, cựu chủ tịch Thượng viện và vẫn còn nhà lập pháp, từng được đề cập trong quá khứ là có thể trở thành tổng thống trong tương lai.

Viễn cảnh kinh tế

GDP đầu người của Kazakhstan trong năm 2020 là 9.122 đôla, theo số liệu từ Ngân hàng Thế giới (World Bank), chỉ cao hơn một chút so với Thổ Nhĩ Kỳ và Mexico nhưng thấp hơn mức cao nhất là gần 14.000 đôla vào năm 2013.

Chính phủ của Tổng thống Tokayev đã công bố các gói kích thích trị giá 6% GDP để giúp các doanh nghiệp nhỏ và vừa vượt qua đại dịch Covid.

Ngân hàng Thế giới ước tính nền kinh tế Kazakhstan tăng trưởng 3,5% vào năm 2021, tăng lên mức 3,7% trong năm 2022 và 4,8% trong năm 2023. Ngân hàng Thế giới cũng kêu gọi Kazakhstan tăng cường cạnh tranh và giới hạn vai trò của các doanh nghiệp nhà nước quy mô lớn trong nền kinh tế, giải quyết bất bình đẳng xã hội và tạo một sân chơi kinh tế cân bằng hơn.

Nhân quyền và tự do

Cảnh sát bắn đạn gây choáng vào người biểu tình vào ngày 5/1 ở thành phố Almaty - NGUỒN HÌNH ẢNH, REUTERS

Các quốc gia phương Tây và các nhóm nhân quyền đã từ lâu chỉ trích Kazakhstan về hệ thống chính trị độc tài, thẳng tay với giới bất đồng chính kiến, kiềm hãm tự do truyền thông, và thiếu các cuộc bầu cử công bằng và minh bạch, mặc dù quốc gia này được xem ít đàn áp hơn các quốc gia láng giềng từng thuộc Liên bang Xô Viết.

Tổ chức Amnesty International hồi tuần rồi nói rằng các cuộc biểu tình trong tuần này là kết quả từ việc giới chức "đàn áp các quyền tự do cơ bản của con người trên diện rộng" và yêu cầu thả ngay những người bị bắt giữ vô cớ, đồng thời điều tra các vụ xâm hại của nhà nước trong quá khứ.

"Trong những năm qua, chính phủ đã liên tục đàn áp những người bày tỏ bất đồng chính kiến trong ôn hoà, khiến người dân Kazakhstan bất an và tuyệt vọng," Marie Struthers, Giám đốc Amnesty vùng Đông Âu và Trung Á cho biết.

9 tháng 1 2022

Nguồn: Theo BBC