Vệ sĩ Bần và Đước

 Thiện Tùng

9/12/2020

Cây Bần khá dễ trồng vì hạt của cây chỉ cần   đủ độ ẩm là nó có thể nảy mầm và phát triển.

Nước là nạn nhân của gió bão và con người

Phải thừa nhận, lòng biển và bãi biển thuộc quyền “sử dụng” của nước biển?. Nếu không có gió/bão thì nước luôn ở dưới lòng biển? “Nước muốn lặn mà gió/bão không dừng”, tùy cường độ thúc ép của gió/bão, nước buộc phải tràn lên bãi biển. Thế mà, vì lòng tham, con người ra bãi biển, phần đất do nước quản lý, làm đê/bờ kè chặn sóng nước. Khi gió/bão thúc ép, nước buộc phải tràn lên bãi biển bị đê/bờ kè của con người chặn lại. Khi bị cả 2 phía dồn nén, không còn cách nào khác, nước giận dữ phải lồng lộn lên phá tan những bờ kè – Đó là cái giá con người phải trả vì cái tội “xâm lăng”.

Bản chất của nước biển là hiền hòa, luôn đưa cát lấp vảo những chỗ trủng, tạo nên bờ biển có mặt phẳng và độ lài cho  nó dễ dàng khi trồi lên hay tuột xuống.

Ông Lê Viết Ninh, bí thư chi bộ thôn Cái Chiên, huyện Hải Hà, tỉnh Quảng Ninh có cái nhìn khách quan khi trả lời phỏng vấn của phóng viên: "Những năm trước đây, khách ra tắm tại bãi rất đông vì bãi biển thoải mái, sóng êm, nhưng kể từ khi có bờ kè thì lượng khách ra rất ít, không còn thích thú. Từ trước đến nay tôi chưa từng thấy sóng biển đánh gây sạt lở nghiêm trọng, nếu có chỉ là một ít rồi sau đó lại được sóng biển bồi đắp lại như tự nhiên. Trái lại, từ khi có bờ kè, mùa mưa bão, sóng xô vào bờ gặp bức tường bê tông cao gây áp lực lớn, khiến nước bắn lên cao cả hơn chục mét”. Thế là lỗi không phải tại nước mà lỗi do con người làm bờ kè trên bãi biển thuộc quyền sử dụng của nước?.

Để chống sạt lở bờ biển, qua theo dõi, hiện nay có 2 khuynh hướng (giải pháp): một là làm bờ kè, hai là tái lập lại rừng nguyên sinh ven biển với những chủng loại cây thích hợp. Tôi đứng về giải pháp hai, với chủ yếu 2 lý do: ít hao tốn công của, chẳng những giữ vững bờ mà còn lấn dần ra biển.

Việc tái lập rừng nguyên sinh ven biển, trước tiên phải chọn chủng lại cây chịu nước mặn và nước lợ, vệ sĩ tiên phuông không ai khác hơn là cây Bần và cây Đước. Bần và Đước, ngoài khả năng “tự lực cánh sinh” còn thiên phú cho chúng bộ rễ khủng,   sinh con đẻ cháu khiếp. Người ta thường nói: “Bần trước, Đước sau”.

1/  Cây Bần giữ đất và lấn biển  (tấn công)

Cây Bần ( còn gọi là cây Thủy liễu), bộ rễ của nó ăn sâu vào lòng đất , rễ lan ra tới đâu , cặc bần (tên dân gian thường gọi) vươn mũi nhọn lên như bàn chông để vừa giữa đất ven sông, lấn biển, vừa hút dưỡng khí tiếp sức sống cho thân cây – các nhà thực vật học nói thế.

Các bộ phận của cây bần chua

Trái nó có nhiều công dụng: Trái non, Đông và Tây y đều thừa nhận trị được nhiều chứng bịnh cho con người, đặc biệt là trị ung thư Vòm Họng / Trái già có vị chua dùng chế biến thức ăn đặc sản tuyệt hảo, đặc biệt là nấu canh chua với cá Ngát / Trái chín, nếu người không hái ăn thì nó rụng xuống đất sinh con đẻ cháu nối nghiệp.

Đặng Duy Khôi tức cảnh viết về cây Đước cây Bần:

Số phận  cây Đước, cây Bần trong hiện tại

Đi qua cánh rừng ngập mặn

Lưa thưa cây Đước, cây Bần

Nước lớn, nước ròng, mưa nắng…

Gốc già mốc trắng bâng khuâng.

 

Đào đìa khai hoang lấn biển

Đứớc, Bần lọt thỏm vào trong

Lá rụng trái mùa chao liệng

Quả non chới với giữa dòng.

 

Ven bờ dăm con còng gió

Bám cành vài chú ốc con

Cánh rừng bần xưa bỏ ngõ

Cây khô chết đứng mỏi mòn. 

 Hy vọng: 

Rồi mai quê ta: Tuần Lễ

Đước, Bần ươm giống sinh sôi

Dưới tán lá rừng hoa nở

Cò con thanh thản kiếm mồi.

Khoảng 100 đoàn viên, thanh niên và bộ đội tiến hành trồng 5.000 cây bần trên 2ha đất bãi bồi ven biển ở xã An Thạnh Nam, huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng - Ảnh Quốc Kha.

2/ Cây Đước bám trụ vững chắc giữ đất (phòng ngự)

Cây Đước trấn thủ cố định bờ biển. Trong phạm vi trú đóng của Đước không có bất kỳ loại cây dây nào sống ở đây. Phía trước có anh Bần, phía sau còn có nhiều chiến hữu khác  trợ lực như Mấm, Vẹt, Chà là, Dừa nước cùng nhiều chủng loại khác như  Ô rô, Cóc kèn và  các loại dây leo làm thảm giữ đất kiên cường -  “Bần trước, Đước sau”…cùng nhau tiến về hướng biển. Dường như chúng có phân công nhau:  Bần thủ vai lập địa là lấn biển, Đước  và các chủng loại  cây/dây khác thủ vai giữ địa.

Trái Đước khi chín đủ độ rụng ghim thẳng xuống  hột nẫy mầm mọc lên những cây con nối nghiệp.

Cũng như cây Bần, cây Dước rất dễ trông, nhưng có điều, nếu trồng hột thì chúng sống khỏe, còn bứng cây trồng làm ảnh hửng bộ rễ khi trồng chúng có thể bị chết.

Trồng đúng cách là ghim khúc trái Đước chín có màu vàng xuống đất.

Nếu đưa cây Đước ra phía trước thay vị trí cây Bần, sóng biển sẽ moi trơ gốc rễ, tuổi thọ nó không cao. Hơn nữa, trái già rụng ghim xuống đất bị sóng biển cuốn trôi đi, không có cay con nối nghiệp.

Theo dõi thông tin, dược biết: Gần đây, lãnh đạo các tỉnh Nam bộ, sau khi trả giá đắt về đê kè bi sóng biển đánh sụp đổ tang hoang, đang huy động lực lượng tái lập lại rừng phòng hộ chống sạt lở ven sông,biển. Riêng TP HCM, đang vững như bàn thạch, vì đã giữ được 11.000ha rừng phòng hộ Cần Giờ với những chàng Vệ sĩ trứ danh Bần, Đước…  

Rừng nguyên sinh ngập mặn Cần Giờ TP HCM đang sung sức

Năm 2008, tiện dịp về quê, tôi đến thăm rừng phòng hộ ven biển xã Thạnh Phong, huyện Thạnh Phú, tỉnh Bến Tre, thấy người ta triệt hạ thông thương tiếc những cây Bần, cây Đước… ven sông biển lấy đất trồng cây khác hoặc đào hồ nuôi tôm, cá.  Không hài lòng với việc làm ấy, tôi viết truyện ngắn về cây Bần, mời quí bạn đọc tham khảo.

 

Cây Bần

Tuyện ngắn                                                      

Thiện Tùng

Khém Thuyền – nơi ghe tàu đánh cá neo đậu tránh bão

Tin áp thấp nhiệt đới gần bờ, ông Nam cùng Hải con trai ông, ngưng câu mực, xếp gọn dụng cụ, nhanh chóng cho ghe vào đất liền.

Thuận gió, buồm căng, một giờ sau ghe ghim mũi vào Khém Thuyền, nơi trú bão lý tưởng cho ghe tàu đánh cá trong vùng.

Sau khi đậu neo kỹ càng, ông Nam giao Hải giữ ghe và phơi số mực vừa câu được, còn ông đùm một số mực tươi cuốc bộ sang Vàm Rỗng thăm ông Phan mới cùng con hồi hương lập nghhiệp.

Mãi miết lần theo lối mòn, ông Nam khựng người nhìn bãi đất trống hàng chục mẫu (ha) vừa mới khai hoang. Những cây tạp, đa số là bần, bị cưa sát gốc ngã dọc ngang, không còn nhận ra đâu là lối đi. Ngôi nhà lợp tole sừng sững, kiêu hãnh trước cảnh tiêu điều của khu đất vừa mới khai hoang. Vào cận nhà mà đôi mắt ông Nam cứ phải dẫn dắt đôi chân vượt chướng ngại.

Đứng trong nhà, che tay nhìn ra, ông Phan bật thốt to :

- Ôi trời ! .. Chú Tư Nam … Vô, xách gì đó, đưa tôi cầm cho.

- Dân câu mực, chỉ có mực – ông Nam đáp gọn và hỏi: anh định làm gì mà phá liệt địa hết vậy ?

- Thằng kỹ sư Kha, con trai tôi đó đà. Nó bỏ ra hàng trăm triệu làm búa xua chưa đâu vào đâu . Nó thuê hàng chục người đang đào ao nuôi tôm cận mé rạch đó.

Ông Phan gọi vợ Kha pha trà và làm nhanh ít mực tươi của ông Nam đem đến, xào củ hành cho hai ông lai rai.

Anh em lâu gặp, một buổi chuyện trò chưa thỏa, ông Phan rủ, ông Nam nhận lời ở qua đêm… Tối hôm ấy, đám thanh niên nhậu say mèm, ngã ra ngủ như chết. Thằng Kha vốn mạnh rượu mà vẫn như gà bị cựa, đến ngồi cạnh hai ông già, giọng lè nhè chủ yếu nói với ông Nam: “Cháu xin thưa với chú Tư, kế hoạch làm ăn của cháu còn dài dài. Trước mắt cháu thuê người phụ đào ao, đào mương lên bờ, lên liếp, dưới nuôi tôm cá, trên trồng mía. Về lâu dài, cháu sẽ sát phạt đám bần ven bãi ghim đước. Bần là nghèo, là thứ không chơi được, phải tẩy chúng đi, để chiếm đất chớ chẳng ích lợi gì?! Nếu xếp hạng trong các loại củi, nó cũng hạng bét, nấu khói như ung, còn đước hả, hết sẩy, như những vệ sĩ ngăn sóng gió, lớn lên đốt lấy than còn phải nói …”

Kha độc diễn, hai ông già ngồi uống trà, lặng thinh. Mất hứng nó kiếu đi ngủ.

Thấy ông Nam đăm chiêu, ông Phan hỏi :

– Chú nghĩ gì trông có vẻ buồn ?

– Về thằng Kha mạt sát cây bần.

– Nó nói thế sai ở chỗ nào ?

– Chẳng lẽ anh mà đi hỏi tôi chuyện ấy ?

– Cái chú nầy, chưa rõ thì hỏi chớ ở đó mà anh hay em !

Ông Nam đặt vấn đề rồi lý giải:“Bần chiếm đất của người hay người chiếm đất của bần?. Bần là loại cây lập địa đấy. Người thọ ơn bần chớ bần không thọ ơn người. Chẳng ai trồng và vun bón gì cho Bần cả. Nó xuất thân từ những manh nha, chịu gió đẩy, sóng đưa đến bãi biển, triền sông, đến những nơi sình lầy nước đọng. Cây bần luôn lấn biển, lấn sông, từ leo heo một vài cây nhỏ ngoi lên giữa chơi vơi trời nước, nó vừa sanh con đẻ cháu, vừa đương cự với sóng to gió lớn. Với bộ rể chằng chịt, nó giữ mỗi ngày một ít đất tạo nên cồn. Ai còn lạ gì : Cồn Rừng, Cồn Lợi, Cồn Chim,Cồn Ớt, Cồn Tra, Cồn Mít (Bần Mít) .v.v… ở cuối Cù Lao Minh nầy chẳng phải thế sao ? Đó là chưa nói, bần còn đứng mũi chịu sào cản ngăn sóng gió, thò rể ra giữ đất lấn biển, gắn kết những cồn riêng lẻ ấy thành vùng đất rộng lớn, bao gồm dưới chân ta và trước mắt ta. Tại sao chúng ta cố tình không chịu thấy ?… Công bằng mà nói : Cây bần là “người sáng lập”, là “thổ dân”ở các cồn và bãi bồi. Các loại cây khác và con người đến ngụ ở những phần đất ấy chỉ là những “cư dân” – người đến sau. “Cư dân” mà mạt sát, nhục mạ “thổ dân” là chẳng biết điều, không phải đạo, ỹ mạnh hiếp yếu, “ăn trái không nhớ kẻ trồng cây”. Càng nghĩ càng thương cho số phận cây bần: không bao giờ nó được sống trên những mảnh đất thuộc do chính mình tạo ra, mà nó chỉ được tạm thời sống ở bãi biển, triền sông khi con người còn cho phép”.

Xem mòi ông Phan còn muốn nghe, ông Nam pha trò cho vui, chống mệt mõi:”Bần là loại cây có dũng khí đấy, có lẽ vì quá ức với với việc ỷ thế cậy quyền của con người, khi bị đẩy ra bãi biển, xuống triền sông, chúng xúm nhau vạch “cặc” đưa lên (xin lỗi, vì cho đến nay vẫn chưa có từ thanh nào thay cho từ “cặc bần”). Để trừng phạt sự hỗn xược ấy, người ta truy theo cắt những “cặc bần” ấy về: nhỏ thì làm đế cầu lông, làm nút chai rượu, chai nưới mắm…, lớn làm nút bình thủy để giữ hương vị, hơi ấm cho con người – thường gọi là nút cặc bần. Hiện nay nhiều chợ nông thôn Việt Nam còn bày bán loại nút ấy”.

Nghe qua, ông Phan cười xòa, gật gật đầu nói: “Chú chích bọn cướp công một mũi như thế quá đau, thâm thúy, vui, thú vị. Còn chuyện gì vui và lý thú nữa không”?

Vỗ vai ông Phan, ông Nam nói giọng trầm buồn: “Bần là nghèo, nghèo khổ ít khi vui lắm. Chuyện vui về cây bần thì hết, chuyện buồn về nó không thiếu gì. Đã khuya rồi, tôi dẫn cho anh nghe một chuyện nữa rồi ta đi ngủ: “Đất nước ta nằm ven biển, nhiều sông rạch, đặc biệt là 9 nhánh Cửu Long tuôn phù sa ra biển, là nơi cây bần lưu ngụ nhiều thế hệ, và cũng là nơi chúng truyền kiếp bị bứt tử. Đêm đêm. từng đàn đom đóm bay về tụ hội trên những cây bần. Hiện tượng đó, có người cho rằng: Đấy là những oan hồn bao đời của những cây bần bị bứt tử về thăm con cháu . Một ngư dân, đêm đậu ghe dưới gốc cây bần, nhìn mây trời phản chiếu xuống nước như những dãy núi, nhìn đom đóm đậu trên những cây bần như những ngọn đèn hoa. Tức cảnh, ông làm Vịnh về cây bần:

Dưới sơn thủy ngàn năm ly biệt,

Trên nửa lừng chong ngọn đèn hoa,

Sang chi đó canh tuần nghiêm nhặt ?

Rạng ngày ra mình một xơ rơ !”

Ông Phan gật đầu khen thâm thúy rồi nhìn ông Nam đặt vấn đề : Theo ý chú, vì cái công “lập địa” của cây bần, ta nên để nó tại vị mãi chớ gì?  Nếu vậy, thì lấy chỗ đâu trồng những cây hữu ích hơn cho người ?

Ông Nam phân trần: Ý tôi không phải thế ! Tôi đâu phản đối việc loại bỏ cây bần khi cần thiết, tôi chỉ buồn khi nghe bất cứ ai nhục mạ nó. Đó là tình cảm hoàn toàn riêng tư của tôi đối với cây bần../-

 

Viết từ Mỹ Tho

Thiện Tùng